"Misschien dat de hoge energieprijzen nu zorgen voor urgentie"

“Met Rob Jetten als Minister voor Klimaat en Energie ben ik wel gesterkt in mijn overtuiging dat het besef van urgentie groter is dan een paar jaar geleden,” zegt Renée Heller, lector Energie en Innovatie. En dat is nodig als het aankomt op de energietransitie waar Nederland voor staat. “We lopen hopeloos achter ten opzichte van de ambities die we hebben.”

Ook in het nieuwe regeerakkoord is de urgentie leesbaar: “Klimaatverandering is dé uitdaging voor onze generatie. Goed klimaatbeleid biedt kansen om een duurzame en sterke economie op te bouwen en nieuwe banen te creëren. We maken Nederland klaar voor de toekomst – klimaatneutraal, fossielvrij en circulair – met een schone energievoorziening en groene industriepolitiek.”

De lat hoog leggen

Renée Heller onderzoekt in de Amsterdamse metropoolregio onder meer hoe gebieden als Buiksloterham ‘energiepositief’ kunnen worden. Dat houdt in dat burgers en bedrijven er meer duurzame energie produceren dan er verbruikt wordt, om dit te kunnen verhandelen op de lokale energiemarkt. “Energiepositief is eigenlijk een metafoor voor hoe hoog we de lat leggen,” vertelt Heller. “We kijken naar wat er allemaal mogelijk is, experimenteren daarmee en evalueren de resultaten. Dat is natuurlijk mooi, maar uiteindelijk wil je kunnen opschalen.”

Een belangrijk obstakel daarbij is de huidige wet- en regelgeving. Zowel de warmtewet, de energiewet en omgevingswet worden momenteel vernieuwd, maar dat proces duurt erg lang, ziet Heller. “Een van de issues is de congestie op het netwerk. Partijen hebben moeite op het elektriciteitsnetwerk aan te sluiten. Dat komt allereerst door economische groei, maar ook nu er steeds meer elektrische auto’s bijkomen bijvoorbeeld is het heel druk. Het is nu al nijpend of we dat aankunnen.” Het probleem is dat netbeheerders heel reactief zijn. Dat heeft te maken met die procedures. “We zien al tien jaar dat het nodig is om het energienet te versterken, maar het stokt in die procedures.”

Ook de warmtewet kampt met vergelijkbare problemen, waardoor het proces stokt, ziet Heller. “Wil je dat doorbreken dan moet je echt planmatig partijen bij elkaar krijgen en dat betekent dat de overheid dwingender de leiding moet nemen. We hebben natuurlijk vrij lang met een demissionair kabinet gezeten, dus nu zou het relatief snel weer opgepakt kunnen worden.”

Volgens Heller kan die dwang bijvoorbeeld ook ingezet worden om verhuurders te bewegen tot verduurzaming. “Je zou kunnen afdwingen dat woningen die slecht geïsoleerd zijn op termijn niet meer verhuurd mogen worden, zodat er wel geïnvesteerd moet worden in verduurzaming. Op dit moment zie je dat er meer ingezet wordt op stimulering dan op dwang, terwijl je daar denk ik echt naar toe zult moeten.”

Hoge energieprijzen als stimulans

Een extra impuls voor die aanpassingen zou de recente crisis in Oekraïne kunnen zijn. “De hoge energieprijzen en onze afhankelijkheid van Russisch gas zorgen voor extra urgentie bij minister Jetten om zaken in gang te zetten. Je moet nu vol inzetten op energiebesparing. Je ziet nu dat men dat wel gaat doen, maar dat de eerste reactie toch is om iedereen te compenseren voor de hoge prijzen, ook mensen die het minder nodig hebben.”

“Ik hoop echt dat het dit kabinet lukt om de ambitie hoog te houden, maar vooral om er voor te zorgen dat de verschillende maatschappelijke partijen aan de slag kunnen gaan,” zegt Heller. “Juist om grote bedrijven, gemeentes, vastgoedreuzen, maar ook consumenten mee te krijgen zul je er vooral voor moeten zorgen dat de opties die ze hebben om te verduurzamen helder en behapbaar zijn.”