Opbouwwerkers worstelen met de ondersteuning van nieuwkomers: welke rol hebben zij?
Overal in Amsterdam werken opbouwwerkers met en voor nieuwkomers van verschillende achtergronden. In samenwerking met allerlei andere partijen in het sociaal domein, zijn zij een belangrijke schakel in het opvangen en ondersteunen van nieuwkomers in de stad.Hoe ze dat doen en met welke partners ze daarbij samenwerken, verschilt echter per stadsdeel, blijkt uit onderzoek van Saskia Welschen, Willo Molenaar, Rosanne Van Kommer, Pamela Lucas en Marc Hoijtink van het lectoraat Stedelijk Sociaal Werk van de HvA. Op 16 oktober presenteerden de onderzoekers de bevindingen van het onderzoek en gingen in gesprek met betrokken partijen over de resultaten. Het onderzoek laat zien dat er behoefte is aan meer structurele vormen van samenwerking bij de opvang van nieuwkomers. De vraag hoe dat te realiseren stond centraal tijdens de bijeenkomst.
Onderzoek naar de rol van opbouwwerkers
Dit onderzoek maakt deel uit van een meerjarig onderzoek binnen de Werkplaats Sociaal Domein Amsterdam en Omgeving over nieuwkomers in de Amsterdamse sociale basis. In de eerste fase van het onderzoek brachten de onderzoekers hun verhalen in kaart. Onder hen waren asielzoekers, Oekraïense vluchtelingen, statushouders, Oost-Europese arbeidsmigranten en ongedocumenteerden. In de tweede fase van het onderzoek staan de ervaringen van opbouwwerkers centraal: wat werkt voor hen goed om deze nieuwkomers te ondersteunen en wat staat daarbij juist in de weg?
Opbouwwerkers zijn er voor iedereen in Amsterdam. Deze sociaal werkers hebben in hun werk te maken met veel verschillende bewoners, waaronder ook nieuwkomers. De doelgroep nieuwkomers is bovendien op zichzelf heel divers. Om al die verschillende Amsterdammers goed te ondersteunen moeten opbouwwerkers zowel generalistisch als doelgroepspecifiek werken. In de praktijk is dat vaak lastig. Met het onderzoek hoopt het lectoraat bij te dragen aan kennis over soort uitdagingen en onderlinge reflectie tussen opbouwwerkers over hun werk.
Balanceren tussen activeren en faciliteren
Het onderzoek laat zien dat opbouwwerkers in Amsterdam niet allemaal dezelfde taakopvatting hebben in het werken met nieuwkomers. Sommigen kiezen voor een faciliterende aanpak, waarbij ze het eigen initiatief van bewoners volgen, net zoals ze dat bij andere bewoners of groepen doen. Anderen werken meer activerend, benaderen nieuwkomers als een specifieke groep en bouwen gerichte kennis op over deze doelgroep. In de praktijk balanceren de meeste opbouwwerkers tussen beide rollen. Zo zorgen ze voor maatwerk, maar worstelen ze ook met de grenzen van hun taken en verantwoordelijkheden.
Risico op willekeur
Doordat opbouwwerkers hun rol ten aanzien van nieuwkomers verschillend invullen, is de ondersteuning niet in alle delen van de stad gelijk. Daarnaast, zo laat het onderzoek zien, zijn samenwerkingen, ook rondom deze doelgroep, vaak afhankelijk van individuele personen, de aanwezigheid of afwezigheid van een partij, of van subsidies. Daarnaast lijkt de ondersteuning in de (institutionele) sociale basis zich vooral te richten op statushouders. Tot slot lijkt door het open deur-beleid van buurthuizen vaak weinig zicht op welke nieuwkomers nu precies bereikt worden.
Meer structurele samenwerking
Goede samenwerking is cruciaal om nieuwkomers beter te helpen integreren. Omdat zij zelf vanuit een generieke rol werken, moeten opbouwwerkers slim gebruik maken van de expertise van andere partijen, zoals migrantenzelforganisaties, informele initiatieven, sleutelfiguren en formele partijen zoals Vluchtelingenwerk. Het onderzoek laat zien dat er een duidelijke behoefte is aan meer structurele vormen van samenwerking rondom nieuwkomers en dat beleid deze zou moeten ondersteunen.
Dialoogbijeenkomst
Tijdens de dialoogbijeenkomst op 16 oktober bij de HvA presenteerden de onderzoekers de resultaten van hun onderzoek. Na de onderzoekspresentatie volgde een paneldiscussie tussen Yousry Saad (opbouwwerker bij Dynamo), Johnny Addis (Stichting Ykeallo) en Sterre Berkelmans (Vluchtelingenwerk Utrecht en Masterstudent Social Work). Zij gingen in gesprek over de rol en waarde van het opbouwwerk. Sterre gaf een inkijkje in de verschillen in de opvang tussen steden. Zo begeleiden zij en haar collega’s in Utrecht individuele nieuwkomers voor langere tijd bij allerlei zaken, terwijl in Amsterdam de hulp veel meer versnipperd is tussen verschillende partijen. Veel van die begeleiding gaat over praktische zaken. Ze benadrukte dat opbouwwerkers een belangrijke rol hebben in ervoor te zorgen dat nieuwkomers zich echt thuis voelen, wat misschien nog wel belangrijker is dan dat iemand je één keer doorverwijst naar een schuldhulpverlener. Opbouwwerker Yousry vertelde vanuit zijn eigen werkervaring hoe belangrijk het is dat je nieuwkomers gewoon benadert als buurtbewoners, in plaats van hen apart te zetten als ‘statushouder’ of ‘vluchteling’. Johnny vertelde over het werk van Stichting Ykeallo en onderstreepte het belang van dit soort organisaties, die een veilige plek bieden voor nieuwkomers die, net hij zelf jaren geleden, in Amsterdam aankomen “met hoop, trauma’s en onzekerheid” in een “wirwar van instanties.” Plekken zoals Stichting Ykeallo bieden een veilige omgeving van waaruit nieuwkomers kunnen starten. Inmiddels werken zij ook vaak samen met formele organisaties, zoals het welzijnswerk.
Vanuit de zaal komt een vraag over de invloed van de maatschappelijke context. Wat merken de panelleden van de negatieve discussies rondom nieuwkomers in hun dagelijks werk? Yousry deelt een voorbeeld: ‘Asielzoekers en statushouders zeggen: “Dit gaat over ons. Het kabinet is gevallen door ons. Wij moeten twee keer zo hard werken.”’ Onderzoeker Saskia Welschen vult aan dat opbouwwerkers niet alleen moeten zorgen voor een zachte landing voor nieuwkomers, maar ook te maken krijgen met de toenemende verharding rondom het thema tussen buurtbewoners. Zij staan voor de lastige taak om die doelgroepen bij elkaar te brengen. Over de invloed van het migratiedebat op het werk van opbouwwerkers hielden de onderzoekers een apart groepsgesprek met professionals. De inzichten daaruit worden op een later moment gepresenteerd.
Sterre sloot het antwoord af door te benoemen dat het door de maatschappelijke discussie vaak niet gaat over de inhoud, de daadwerkelijke ondersteuning voor nieuwkomers. Hierna gingen de deelnemers uiteen in groepjes, om dat juist wel te doen. De discussies in de groepjes gingen over de vraag hoe samenwerking tussen alle betrokken spelers structureler kan worden georganiseerd. Een duidelijke uitkomst was dat er tijd en ruimte gemaakt moet worden om als betrokken professionals fysiek bij elkaar te gaan zitten, elkaar te leren kennen en met elkaar te reflecteren. Dit moet voldoende ondersteund worden vanuit het organisatiemanagement, zodat het professionals hier tijd voor vrij mogen en kunnen maken en de uitkomsten serieus opgepakt worden. Belangrijk is om rollen en taken te verhelderen: Wie doet wat? En als we dat naast elkaar leggen, dekken we daarmee af wat nodig is voor de doelgroep? Afbakening is daarbij net zo van belang: is het haalbaar voor iedereen? Met name informele partijen lopen het risico overvraagd te worden. Een ander relevant punt dat naar voren kwam was het structureler inbedden van ervaringsdeskundigheid. Dat wil zeggen, het kwalificeren van nieuwkomers zodat zij structureel onderdeel uitmaken van een team binnen de formele ondersteuning zoals welzijnswerk of buurtteam.
Partner in de Werkplaats Sociaal Domein Amsterdam Roos Vollemans van de Gemeente Amsterdam nam het onderzoek in ontvangst en benadrukte de waarde daarvan, ook voor de ontwikkeling van beleid voor de sociale basis.
Producten en vervolg
De resultaten van het onderzoek zijn gebundeld in een onderzoeksrapport en een toegankelijke publieksversie. Het lectoraat Stedelijk Sociaal Werk wil voortbouwend op dit project en eerdere projecten in 2026 een kenniscyclus voor opbouwwerkers in de sociale basis organiseren.