Slimmer beslissen op een plaats delict

De juiste sporen kiezen

Het is 2023 als ergens in Nederland een juwelier wordt overvallen. De dader weet te ontkomen in een vluchtauto en in eerste instantie ontbreekt elk spoor. Toch weet de politie al snel een zwarte Audi A7 te traceren. Als ze de eigenaar thuis confronteren, zegt die van niets te weten. Hij geeft aan dat hij voor en na het delict in zijn auto heeft gereden, maar niet op het moment van de roof. Het is nu aan forensisch onderzoekers om vast te stellen of de auto inderdaad bij het incident betrokken was. Maar hoe bepaal je in zo’n situatie welke sporen naar de dader kunnen leiden?

Beslissen op basis van ervaring

‘Vooral op de plaats delict, tijdens het selecteren van sporen, nemen forensisch professionals vaak beslissingen op basis van ervaring en aannames’, legt Russel uit. ‘Maar ze krijgen meestal geen feedback over de gevolgen van hun beslissingen. Verkeerde aannames kunnen zo leiden tot suboptimale besluiten, zonder dat dit wordt ontdekt. Dit leidt tot veel variatie en weinig gegronde kennis.’

Interactieve beslistool

Om dit te veranderen is Perle een onderzoeksproject gestart: Kennisgedreven beslissen – van plaats delict tot rechtszaal. Hiervoor werkt ze aan een interactieve tool die forensisch onderzoekers kan helpen om beslissingen te nemen in het strafproces. Zo’n systeem geeft hen toegang tot kennis en data uit eerdere zaken. Op die manier maken zij keuzes die beter zijn onderbouwd en makkelijker te verantwoorden zijn in de rechtszaal.

‘Mijn doel is om forensische professionals te helpen om beslissingen te nemen op grond van onderbouwde kennis, als aanvulling op hun expertise’, zegt Russel. ‘En om te zorgen voor transparantie over gemaakte keuzes.’

Virtuele plaats delict in een Audi A7

Om te onderzoeken welke invloed een digitale beslistool kan hebben op forensisch onderzoek op een plaats delict, zette Russel een experiment op. Daarvoor gebruikte ze een virtuele reconstructie van de eerder genoemde Audi A7, gemaakt door het Expert Team Visualisatie en Reconstructie van de politie. Vervolgens nodigde ze 163 professionals uit, onder wie ruim 85 ervaren plaats-delict-onderzoekers, om deze virtuele plaats delict te onderzoeken. Op basis van de situatie en uitleg over de zaak moesten zij sporen veiligstellen. Vervolgens moesten ze de sporen rangschikken, van meest naar minst waarschijnlijk afkomstig van de dader.  

Extra informatie tijdens onderzoek

Tijdens het experiment ontvingen sommige deelnemers extra informatie via de laptop waarmee ze de virtuele plaats delict onderzochten. Deze kennis was gebaseerd op eerder onderzoek van de politie en het Nederlands Forensisch Instituut. Zo kon Russel analyseren of het effectief is om onderzoekers te voorzien van kennis uit eerdere, vergelijkbare zaken, en zo ja, op welk moment.

De deelnemers werden opgedeeld in vier groepen. De eerste groep kreeg geen extra informatie, de tweede wel: toen ze de aanvraag forensisch onderzoek van de politie lazen, kregen ze informatie te zien over de kansrijkheid van sporen in een auto. De derde groep kon deze details gebruiken terwijl ze de sporen op de plaats delict veiligstelden. De vierde groep kreeg deze informatie toen ze het belang van de gevonden sporen moesten vastleggen.

Meer kennis is betere keuzes

‘De resultaten laten een duidelijk verschil zien tussen groepen die wel en geen informatie kregen’, vertelt Russel. ‘Digitale kennis helpt het meest wanneer onderzoekers die krijgen op het moment dat ze daadwerkelijk sporen veiligstellen. Dan beïnvloedt de informatie hun keuzes direct.’

Zo kozen deelnemers uit groep 2 en 3, die extra details kregen voor of tijdens het veiligstellen van de sporen, vaker voor sporen die de meeste kans boden om de zaak op te lossen. Vooral groep 3, die de informatie kreeg tijdens het verzamelen van sporen, bemonsterde vaker de kansrijke sporen dan de andere groepen en kende hier ook het meeste belang aan toe. Deelnemers zonder informatie stelden de minder kansrijke sporen juist vaker veilig en kenden hier ook meer belang aan toe.

Risico’s van digitale beslisondersteuning

Het experiment laat zien dat extra informatie forensisch onderzoekers kan helpen om de juiste beslissingen te nemen bij het onderzoeken van een plaats delict. Toch is er ook een risico aan verbonden. De deelnemers die tijdens het verzamelen van sporen informatie kregen, kozen vaker voor de meest kansrijke sporen, maar stelden tegelijkertijd minder andere sporen veilig. Daardoor kan het gebeuren dat waardevol bewijs juist wordt gemist.

‘Elk plaats delict is anders’, zegt Russel. ‘Daarom moeten forensisch onderzoekers hun ervaring en vakkennis blijven inzetten. Digitale informatie helpt hen bij het maken van keuzes, maar mag nooit de rol van de professional overschaduwen. Ik onderzoek momenteel hoe we hoe we de informatie zo kunnen aanbieden dat professionals die optimaal kunnen combineren met hun eigen vakkennis en ervaring.’

Het project Kennisgedreven beslissen – van plaats delict tot rechtszaal loopt nog tot eind 2027.