Nieuwe rol journalistiek nodig in tijden van nepnieuws

11 mei 2021 10:15 | Faculteit Digitale Media en Creatieve Industrie

Nepnieuws, dalende lezersaantallen en verslaggevers die worden aangevallen: de journalistiek verkeert in crisis. Hoe zorgen we ervoor dat de samenleving weer genuanceerde informatie tot zich neemt vanuit de journalistiek? Dit kan als de journalistiek een nieuwe rol aanneemt, en zich meer met burgers verbindt, betoogt Tamara Witschge, hoogleraar en lector Creative Media for Social Change. Zij houdt op dinsdag 11 mei haar lectorale rede aan de Hogeschool van Amsterdam.

Het is een zorgelijke ontwikkeling: wantrouwen jegens journalisten lijkt te groeien. Wat hiermee te maken heeft, is dat veel jongeren voornamelijk nieuws volgen via social media, waar de grens tussen informatie en misinformatie (fake news) al snel vervaagt.

Sensatie slaat aan, en daar slaan algoritmes weer op aan. “Genuanceerde informatie bereikt ons minder vaak,” zegt Tamara Witschge hierover. Zij onderzoekt als hoogleraar en lector al ruim 15 jaar de rol van informatie in de samenleving, en de journalistiek in het bijzonder.

Op zoek naar sensatie

Ook de ‘traditionele’ journalistiek werkt, deels noodgedwongen, mee aan dit systeem van sensatie en ophef, met haar clickbait-koppen en primeurs. Voor de duidelijkheid: dé journalistiek bestaat niet, zegt Witschge, want er zijn zoveel verschillende opvattingen en praktijken van de mensen die erin werken.

“Maar het is wel een instituut dat in crisis verkeert. Dat heeft ook te maken met het oude businessmodel dat verdwenen is, waarbij advertenties hoofdinkomsten waren. Daarom is de journalistiek zoekende: wat slaat aan, wat scoort clicks? Tegelijk is dat ook waar we als burgers debet aan zijn, op zoek naar sensatie.”

Waakhondfunctie te beperkt

Kortom, we zitten momenteel vast in een mechanisme van gesimplificeerd nieuws, van ophef. Daardoor groeit onderling wantrouwen. Hoe is deze crux op te lossen? Witschge betoogt in haar lectorale rede, die zij op 11 mei houdt aan de HvA, dat we hieruit kunnen komen, en dat het kan helpen als de journalistiek een nieuwe rol aanneemt. “Het klassieke idee van de ‘ware journalist’ als waakhond, die kritisch en met afstand ontwikkelingen duidt, is een te beperkte rol voor deze tijd.”

Nieuwe rol

Witschge ziet de oplossing in een nieuwe vorm van journalistiek, die aansluiting zoekt bij gemeenschappen en samenwerkt met burgers. “Als journalisten kijken wat burgers nodig hebben, en hun oor te luisteren leggen bij gemeenschappen, dan helpt dat waarschijnlijk enorm tegen polarisatie. Het zorgt voor meer verbinding; juist omdat bepaalde groepen nu geen podium krijgen.”

Als voorbeeld noemt Witschge de burgerraden die zijn opgericht in Frankrijk, na de opstanden van de gele hesjes, om over allerlei maatschappelijk thema’s mee te denken en hun oplossingen te presenteren. Dit leverde verrassende uitkomsten op. Zo adviseerde de burgerraad uiteindelijk aan Macron om de aanpak van het klimaatprobleem tot eerste prioriteit te maken, en kwamen zij met het voorstel om ecocide strafbaar te stellen.

Ook nieuwe rol bibliotheken, archieven en musea

Witschge kijkt ook hoe andere sectoren zich meer kunnen verbinden met verschillende gemeenschappen; zoals musea, bibliotheken en archieven. “Met hun collecties hebben zij ‘goud’ in handen voor onze informatiesamenleving, ” aldus Witschge. Alleen is de vraag hoe zij grote groepen burgers kunnen bereiken; daarmee zijn zij volop aan het experimenteren, samen met burgers zelf en het lectoraat.

Over het lectoraat Creative Media for Social Change

Het lectoraat Creative Media for Social Change ontwikkelt en test zelf nieuwe onderzoeksmethoden om de behoefte van burgers te achterhalen, en sociale veranderingen op gang te brengen. Hiervoor zetten zij media in, op onconventionele manieren, zoals storytelling of door samenwerking met kunstenaars. Zo creëerden onderzoekers en studenten een strip over vaccinatie-angst, na interviews met burgers, of stelden zij uit gesprekken met ruim 30 journalisten een ‘brief van een journalist’ op, die de behoeftes van een grote groep journalisten verwoordt.

Accepteer de marketingcookies om deze video te zien

Lectorale rede Tamara Witschge vanuit Pakhuis de Zwijger