‘We willen de rol van AI in de stad verkennen'

Deel 1: een installatie voor het Amsterdam Light Festival

Het is eind 2020 als een groep kunstenaars, ontwerpers en onderzoekers samenkomt op het Marineterrein in Amsterdam voor het Living Art Lab . Het Living Art Lab wil, door de samenwerking tussen kunst en wetenschap, innovatieve oplossingen vinden om steden leefbaarder te maken. Zo ook dit keer: het doel van de bijeenkomst is om voor het Marineterrein een installatie te maken voor het Amsterdam Light Festival.

Onder de aanwezigen die dag zijn ook Frank Suurenbroek, HvA-lector Bouwtransformatie, en onderzoeker Federica Colombo. Colombo doet op dat moment onderzoek naar de menselijke versus niet-menselijke blik op mobiliteit. Hierdoor komt ze met het idee om iets te doen met de scantechniek in zelfrijdende auto’s. ‘Deze techniek brengt de omgeving in kaart en zorgt ervoor dat voertuigen hun weg vinden’, legt ze uit. ‘Wat nu als we het perspectief van deze scanner met lasers zouden nabootsen op het Marineterrein? Zo zouden bezoekers van het Amsterdam Light Festival kunnen ervaren hoe de scanner zich bewust wordt van zijn omgeving.’

Op basis van het idee van Colombo nodigt Bastiaan Gribling, curator van het Living Art Lab, de Nederlands-Russische kunstenaar Vladimir Grafov uit om zich aan te sluiten bij de groep. Samen geeft de groep het idee van Colombo verder vorm. Grafov bedenkt een laser-installatie die de invloed van kunstmatige intelligentie op de stad laat zien. Het plan is zo goed als af als de groep slecht nieuws krijgt: door corona gaat het Amsterdam Light Festival niet door. ‘Ondanks deze tegenvaller besloten we door te gaan, en de plannen via een andere weg uit te voeren’, vertelt Colombo. ‘Zeker omdat Frank en ik als onderzoekers, en Vladimir als kunstenaar, hadden gemerkt hoe verrijkend de samenwerking tussen wetenschap en kunst is. De Incubator bestond op dat moment nog niet, maar het eerste idee ervoor had door deze samenwerking wel al vorm gekregen.’

Deel 2: deelname aan de Media Architectuur Biënnale

Tegelijkertijd met hun werk voor het Amsterdam Light Festival werkt de groep kunstenaars en onderzoekers ook aan een idee voor de Media Architectuur Biënnale. Nu het Amsterdam Light Festival niet doorgaat, richten ze zich volledig op de Biënnale. Colombo: ‘Met het project NEXT URBAN ECOLOGY wilden we de opkomst van data als 'nieuwe soort' in het stadslandschap verkennen. Met hulp van video-artiest Wouter Smit zetten we onderzoeksresultaten van Frank Suurenbroek en mij om in kunst, om te laten zien hoe mensen en robots zich bewust worden van hun omgeving.’

De video-installatie van Smit is tijdens de zomer van 2021 te zien bij NEMO De Studio. Hier brengt hij drie verschillende perspectieven in beeld:

1. Hoe beleven mensen hun omgeving? HvA-lector Frank Suurenbroek doet in het project Sensing Streetscapes onderzoek naar de belevingswaarde van architectuur met eye tracking-technologie. Dit levert lessen op voor de manier waarop we onze openbare ruimten ontwerpen. Op een eerste scherm zijn beelden uit zijn onderzoek in een video verwerkt.
2. Geïnspireerd door het werk van Colombo is op een tweede scherm te zien hoe robots de wereld waarnemen.
3. Op een derde scherm zijn beelden van ‘Meet the New Species’ van Vladimir Grafov te zien. Dit lichtkunstwerk bestaat uit laserprojecties op het water en is een kunstzinnige interpretatie van de verwerking van computer- en robotdata.

Deel 3: de geboorte van de Incubator

Na de Media Architectuur Biënnale besluiten de kunstenaars en onderzoekers het menselijke versus het robotperspectief in de stad verder te verkennen. Niet lang daarna ontwikkelen ze voor NEMO De Studio de Incubator: een multimedia-installatie in de vorm van een 3D-maquette van het Marineterrein. De Incubator, die is uitgerust met laser- en geluidsapparatuur, laat mensen in vier stappen ervaren hoe kunstmatige intelligentie de stad scant, analyseert en stuurt.

Net als bij de video-installatie staan de onderzoeksdata van Colombo en Suurenbroek aan de basis. Zij geven input over de werking van kunstmatige intelligentie, waarna kunstenaar Grafov dit visualiseert in het laser-kunstwerk. ‘Met de Incubator wilden we de laser als een nieuwe soort verbeelden, die samengaat met de werkelijkheid van het Marineterrein’, legt Colombo uit. ‘En door ons onderzoek te transformeren tot kunst, werd het onderwerp toegankelijk voor een breed publiek.’

De opening van de tentoonstelling AI and the city , waarin de Incubator de hoofdrol speelt, kan door corona niet doorgaan. Maar zodra NEMO De Studio begin 2022 weer open mag, organiseert het team een workshop rond de Incubator. Het doel is om de ruimtelijke- en AI-gemeenschap bij de Incubator te betrekken en met experts in gesprek te gaan over kunstmatige intelligentie in de stad. Colombo: ‘Hiervoor lieten we ons inspireren door De anatomische les van Rembrandt. De Incubator was het lichaam, Vladimir Grafov de arts. Gekleed in doktersoutfit voerde hij operaties op uit op de Incubator, gebaseerd op onze gesprekken met de deelnemers over kunstmatige intelligentie in de stad. Iemand sprak bijvoorbeeld over het creëren van bewustwording bij mensen over wat er allemaal gebeurt met data, waarna Vladimir 3D-poppetjes in de Incubator plaatste.’

Deel 4: de Incubator in het Stedelijk Ontwerplab

Inmiddels heeft de Incubator een nieuwe tijdelijke bestemming gekregen: het Stedelijk Ontwerplab van de HvA. ‘Hier kunnen we weer nieuwe mogelijkheden verkennen, en experimenteren samen met andere onderzoeksgroepen en hogescholen’, zegt Colombo. ‘De Incubator is een middel om ruimtelijke en stedelijke vraagstukken te onderzoeken, te verbeelden en het gesprek erover aan te gaan. Dat helpt om ons perspectief te verbreden en innovatie te bevorderen voor zowel de praktijk als het onderzoek en de toekomstige professional. Dat gaan we de komende periode verkennen. In het lab willen we bovendien studenten van allerlei richtingen bijeenbrengen, bijvoorbeeld met een sociale, politieke of technische achtergrond. Zij kunnen ons en elkaar inspireren om op verschillende manieren te kijken naar de stad en de rol van kunstmatige intelligentie erin.’