COVID-19 subsidie voor HvA project 1,5 meter samenleving

De HvA gaat de komende twee jaar onderzoek doen naar het ontwerp van publieke ruimtes in tijden van Covid-19. In steden overal ter wereld worden maatregelen genomen om mensen voldoende afstand van elkaar te laten houden. Hoe kunnen deze interventies zo worden ontworpen dat ze ook bijdragen aan duurzamere en veerkrachtige buurten? Vanuit het ZonMW COVID-19 programma Maatschappelijke Dynamiek hebben Frank Suurenbroek (lector Bouwtransformatie) en Martijn de Waal (lector Civic Interaction Design) een half miljoen euro onderzoeksubsidie toegekend gekregen om met een internationaal consortium een antwoord te vinden op die vragen.

Veel van de maatregelen die de afgelopen maanden zijn genomen in de publieke ruimte zijn primair gericht op preventie van de verspreiding van het Covid-19 virus. Op het gras in parken verschenen cirkels, straten en stoepen werden afgezet, en via online druktemeters konden mensen voor het bezoek aan een gebied zien of er nog wel voldoende plek zou zijn. ‘Dat zijn voor het overgrote deel nuttige maatregelen’, zegt Frank Suurenbroek. ‘Maar tegelijkertijd zijn het vooral tijdelijke preventie- en crowd-controlmaatregelen.’ In het project Van Preventie naar Veerkracht onderzoeken de lectoren hoe dergelijke interventies zo kunnen worden ontwerpen dat ze ook bijdragen aan de kwaliteit van leven in de stad. Steden als Parijs en Milaan grijpen de crisis al aan om meer structurele veranderingen door te voeren in het ontwerp van de openbare ruimte, gericht op bijvoorbeeld het terugdringen van de auto en het leefbaarder maken van de stad. Suurenbroek en De Waal gaan onderzoeken hoe ook op buurtniveau vanuit een dergelijk perspectief interventies ontworpen en geïmplementeerd kunnen worden.

Van preventie naar veerkracht

‘We gebruiken daarvoor de term veerkracht’, zegt De Waal. ‘Die term verwijst naar het vermogen van buurten en steden om op een positieve manier om te kunnen gaan met schokgolven.’ Daarbij valt aan de ene kant te denken aan ecologische veerkracht: hoe kunnen buurten de effecten van klimaatverandering opvangen? En anderzijds aan sociale veerkracht: hoe kunnen sociale netwerken van buurtbewoners elkaar ondersteunen, van elkaar leren of gezamenlijk actie ondernemen? De Waal: ‘Kunnen we maatregelen voor de publieke ruimte ontwerpen die niet alleen gericht zijn op preventie, maar ook de veerkracht van de buurt versterken?’

Dat kan op verschillende manieren. ‘Als je dan toch ergens hekken moet plaatsen om afstand te creëren, laat die dan gemaakt zijn van herbruikbare materialen’, zegt Suurenboek. Hij vervolgt: ‘Een ander mooi voorbeeld is een klimaatkubus. Dat is een houten bouwwerk met groen erop, dat neergezet kan worden in de buurt van bijvoorbeeld een supermarkt. Dan kunnen mensen op een prettige plek wachten voordat ze naar binnen mogen.’ Het ontwerp van de wachtplek draagt dan bij aan het opvangen van regenwater, of het tegengaan van hitte-eilanden.

Sociale veerkracht kun je weer versterken door buurtbewoners actief mee te laten ontwerpen aan de interventies, bijvoorbeeld in een makers-lab. Daardoor kunnen nieuwe sociale verbindingen ontstaan, en bewoners kunnen in een ontwerpproces nieuwe vaardigheden opdoen. De Waal ‘Ook willen we kijken naar interventies die de verblijfskwaliteit van de publieke ruimte versterken.’ Digitale media kunnen daarbij ook behulpzaam zijn, bijvoorbeeld door op nieuwe manieren ontmoetingen te faciliteren of de coördinatie van gezamenlijke activiteiten makkelijker te maken.

Samenwerking en research-through-design

Het onderzoek wordt uitgevoerd in samenwerking met een groot aantal (inter)nationale partijen. In de eerste fase zal met onder meer een internationaal consortium bestaande uit Harvard, UCL Bartlett en de University of Sydney een inventarisatie gemaakt worden van huidige ruimtelijke interventies en hun werkzame principes. Parallel worden interventies voor maatschappelijke en ecologische veerkracht verzameld en geanalyseerd. In de fase daarna zal op basis van de geleerde lessen en met behulp van ontwerp- en architectenbureaus als UNStudio, The Beach en de Bond Nederlandse Architecten Onderzoek een aantal nieuwe interventies worden ontworpen. Samenwerking met woningbouwverenigingen en gemeentes zorgt ervoor dat de doelgroepen ook worden betrokken. Suurenbroek: 'Met de breedte van dit consortium proberen we het nut en de bruikbaarheid voor de praktijk te waarborgen - en de ontwikkelde kennis al gedurende het onderzoek te delen. Juist in deze Covid tijd is snelheid essentieel.'

Op basis van het onderzoek en de experimenten zal een database van voorbeelden en een ‘design framework’ worden samengesteld met elementen die ontwerpers wereldwijd kunnen gaan gebruiken. Rond het onderzoek wordt ook een ‘community of practice’ opgezet, bestaande uit nationale en internationale onderzoekers, ontwerpers en beleidsmakers. Zij zullen feedback geven op de onderzoeksresultaten en ook weer aan de slag gaan met de geleerde lessen. Dankzij zo’n lerend netwerk waarin betrokkenen reflecteren op actuele ontwikkelingen, wordt het mogelijk om kennis rondom COVID-19 verder en makkelijker te ontsluiten. Ook het onderwijs wordt betrokken bij het onderzoek. Studenten uit verschillende studieprogramma’s, waaronder de Master Digital Design, zullen meewerken aan opdrachten en experimenten in het onderzoek.

‘Van preventie naar veerkracht’ is een actueel project en een mooi voorbeeld van hoe de HvA staat voor praktijkgericht onderzoek en (inter)nationale samenwerking. Het project wordt gefinancierd door ZonMw en geleid door Wouter Meys, projectmanager bij het lectoraat Civic Interaction Design. Intern is het een samenwerking vanuit de CoEs Urban Technology, Amsterdam Creative Industries en Urban Governance & Social Innovation.

Contact: Frank Suurenbroek, Martijn de Waal, Wouter Meys