Verantwoord afvallen met extra eiwit én training
Afvallen is hét advies voor 55-plussers met obesitas en diabetes type 2. De nieuwe gewichtsverlagende medicatie lijkt een snelle oplossing, maar zorgt ook voor verlies van spieren. Robert Memelink promoveert op een verantwoorde aanpak van gewichtsverlies met gezonde voeding en beweging.
‘In Nederland heeft zo’n 10% van de mensen tussen de 55 en de 65 jaar diabetes type 2’, start Robert Memelink. ‘Dat percentage loopt op naar 25% bij 80+'ers. De meeste mensen met diabetes type 2 hebben ook obesitas. Overgewicht is namelijk de belangrijkste reden voor het krijgen van diabetes type 2.’
Kwaliteit van leven
Robert Memelink is docent-onderzoeker bij de opleiding Voeding en Diëtetiek van de Hogeschool van Amsterdam (HvA). Hij doet onderzoek voor het lectoraat Voeding en Beweging. In 2017 ontving hij een NWO-promotiebeurs om, naast zijn werk als docent, onderzoek te doen naar een verantwoorde manier van afvallen voor 55+'ers, mét behoud van spiermassa en -kracht. Vanuit de combinatie voeding en beweging.
‘Wanneer je overgewicht hebt, raken je vetcellen overvol. Dat leidt tot ontstekingsreacties in je lichaam en uiteindelijk een slechtere opname van bloedsuiker in je lichaamscellen. Bij diabetes type 2 is daardoor sprake van een te hoog suikergehalte in je bloed. Dit kan schade opleveren aan bloedvaten en zenuwen en op termijn zelfs leiden tot een hartinfarct of een beroerte. Dat is nadelig voor je kwaliteit van leven én legt druk op onze zorgkosten en mantelzorgers.’
Toch blijkt afvallen in de praktijk vaak knap lastig. ‘En wanneer we het hebben over afvallen, dan bedoelen we het verlagen van de vetmassa. Maar tijdens het afvallen verlies je vaak ook vetvrije massa. Een belangrijk deel daarvan bestaat uit spieren. En juist bij ouderen willen we die spiermassa behouden. Spieren zijn namelijk essentieel voor de zelfredzaamheid en voor herstel na een ziekte of een ongeval. Zeker op hogere leeftijd.’
Spierbehoud door training
Voorafgaand aan zijn promotietraject startte Memelink al met onderzoek naar een verantwoorde manier om 55+'ers met obesitas en diabetes type 2 te laten afvallen: het PROBE-onderzoek. ‘Onze deelnemers volgden een 13 weken durend programma met dieetbegeleiding in combinatie met kracht- en intervaltraining. Een deel van hen kreeg extra eiwitten in de vorm van een eiwitsupplement. Deze deelnemers vielen af, maar behielden of vergrootten hun spiermassa. Bij de overige deelnemers nam de spiermassa af, behalve in hun armen en benen: de gebieden die we intensief trainden. Trainen zorgt dus voor gericht spierbehoud tijdens het afvallen. Extra eiwit zorgt voor meer aanvoer van bouwstoffen, waardoor in het hele lichaam de spiermassa behouden of zelfs vergroot wordt. Daarnaast hadden veel deelnemers minder diabetesmedicatie nodig, omdat de glucosewaarden in hun bloed daalden.’
Als spin-off van het PROBE-onderzoek ontwikkelde Memelink met collega’s een leefstijlinterventie voor de praktijk. ‘Deelnemers kwamen namelijk laaiend enthousiast en een stuk fitter uit onze studie. We ontwikkelden de leefstijlinterventie 2Do(opent in nieuw venster). Deze bestaat uit een 3 maanden durend intensief trainingsprogramma met dieetbegeleiding (de aanpakfase), gevolgd door een 9 maanden durende doorpakfase. Die doorpakfase helpt om de gemaakte veranderingen te verankeren in het dagelijks leven. De interventie is inmiddels erkend met ‘eerste aanwijzingen voor effectiviteit’ door het Loket Gezond Leven van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).’
Snel gewicht verliezen
De belangrijkste conclusie van Memelinks promotieonderzoek is dus dat het mogelijk is om spiermassa te behouden tijdens gewichtsverlies bij oudere volwassenen met obesitas en diabetes type 2. Het praktijkgebruik van leefstijlinterventie 2Do staat echter nog in de kinderschoenen. ‘Verzekeraars vergoeden diëtetische consulten. Voor training moeten mensen zelf betalen. Dat werpt een drempel op om dit programma in te zetten, terwijl het effectief blijkt. Daarom voeren we momenteel een kosteneffectiviteitsanalyse uit om verzekeraars mee te krijgen.’
En dan is er op het moment ook nog eens veel te doen rondom gewichtsverlagende medicatie. Het medicijn Ozempic is al maanden trending op TikTok. Kim Kardashian claimt met het middel bijvoorbeeld 7 kilo te zijn kwijtgeraakt in 3 weken. Memelink: ‘Het afvallen met een pil of een spuitje is natuurlijk heel aantrekkelijk, omdat het snel en ogenschijnlijk makkelijk resultaat biedt. De werking van deze medicatie is gebaseerd op een langdurig gevoel van verzadiging en de onderdrukking van een hongergevoel. De keerzijde is echter dat je ook veel spiermassa verliest. Een behandeling met medicijnen als semaglutide of tirzepatide leidt gemiddeld tot een verlies van zo’n 10% van de totale spiermassa in een jaar tijd, blijkt uit recent onderzoek. Ter vergelijking: bij normale veroudering verliezen mensen deze hoeveelheid spiermassa in 20 jaar!’
Langetermijnproblemen
Of Memelink daarom tegen het afvallen met medicatie is? ‘Nee, dit is nu eenmaal de nieuwe realiteit. En er komen snel gewichtsverlagende medicijnen bij. Daar kun je je tegen verzetten. Of je kunt zoeken naar een manier om deze medicatie weloverwogen in te zetten. Voor sommige mensen met obesitas is afvallen écht een groot probleem. Als medicatie je dan op weg helpt, is dat positief. Je moet alleen goed opletten dat je nog steeds voldoende eiwitten en andere voedingsstoffen binnenkrijgt én dat je genoeg, en liefst intensief, beweegt. Anders krijg je op de lange termijn fysieke beperkingen en gezondheidsproblemen vanwege een te lage spiermassa en spierkracht.
Als je het bewegen achterwege laat, kom je na verloop van tijd gewoon weer aan. In vetmassa welteverstaan. Onze intensieve leefstijlinterventie zet daarom vol in op voeding én beweging. Daarmee dragen we bij aan blijvend gewichtsverlies door een gezonde leefstijl.’ Toch vindt Memelink de combinatie met gewichtsverlagende medicatie interessant. ‘Ik zou daar graag aanvullend onderzoek naar doen, zodat we diëtisten goed kunnen informeren over de omgang met deze nieuwe realiteit.’
Maar voor het zover is, verdedigt hij eerst zijn proefschrift op 17 juni in het Auditorium van de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam. In aanwezigheid van zijn promotoren: prof. dr. ir. Peter Weijs (hoogleraar VU en lector HvA), prof. dr. Ivan Bautmans (hoogleraar Vrije Universiteit Brussel) en copromotoren: dr. ir. Mike Tieland en dr. ir. Josje Schoufour.
Succes Robert!