Onderwijs- en Innovatieplein
Activerend onderwijs
Leren is een werkwoord en leren is een sociale activiteit. Mensen leren het best als ze aan het werk zijn met de leerstof en met elkaar, als ze fouten (mogen) maken en daarvan leren. In de hoofdstukken over binding zagen we dat leren het beste gaat als studenten zich persoonlijk verbonden voelen met het onderwerp en begrijpen waarom dit onderwerp relevant is, als ze het kunnen toepassen op hun eigen situatie en actief met de kennis om kunnen gaan. Activerende werkvormen hebben als doel dat studenten actief aan de slag met nieuwe kennis. Dat ze beter, diepgaander en langduriger leren en aanvullende (academische) vaardigheden leren. Activerende werkvormen stimuleren studenten om voor zichzelf te denken, stil te staan bij een probleem en daarmee hun probleemoplossend vermogen te verbeteren. Je colleges worden ook voor jezelf interessanter en stimulerender omdat je meer contact hebt met je studenten.
Hoe?
In dit hoofdstuk een aantal tips, die aansluiten bij hoe het brein werkt, die je kunt inzetten bij het geven van het onderwijs.
Voortbouwen op aanwezige voorkennis
Nieuwe informatie wordt beter onthouden wanneer deze gekoppeld kan worden aan voorkennis. Voorkennis geeft studenten een kapstok waar zij nieuwe informatie aan op kunnen hangen.
Herhalen is hier het toverwoord! activeren kan door: Quiz aan het begin of voorafgaand aan de les, bijvoorbeeld met Wooclap.
- Begrippen uit de vorige les of module herhalen
- Huiswerk bespreken en begrippen daaruit herhalen
- Werkwijzen herhalen
Geef studenten een kapstok waar zij nieuwe informatie aan kunnen ophangen. Plaats de les en dat wat studenten geleerd hebben in een groter geheel. Dit kan je doen met een Advance organizer.
Ontwerp activerende werkvormen waarmee je de voorkennis van studenten snel en effectief kunt activeren. Gebruik evidence-based strategieën zoals retrieval practice, brainstormsessies, conceptmapping of samenwerkend leren. De werkvormen moeten weinig voorbereiding vergen en de docent direct inzicht geven in het voorkennisniveau van studenten. Zorg ervoor dat de werkvorm aansluit bij de leerdoelen, korte concentratiecycli benut en leidt tot actieve betrokkenheid. Geef per werkvorm een korte uitleg, een praktijkvoorbeeld en een manier om snel de opbrengst te peilen.
Aanbieden van leerstof in gestructureerde, beheersbare delen
Een duidelijke, gestructureerde en uitdagende instructie helpt studenten om te leren. Het leren wordt lastig als studenten niet weten wát er geleerd moet worden. Daarnaast ondersteund een warm leerklimaat de boodschap die je aan studenten over wilt brengen.
- Helder communiceren
- Structuur bieden, in de les en in de digitale leeromgeving.
- Geef niet te veel leerstof tegelijk, maar deel dit op in kleinere stappen (chunks).
- Uitdaging bieden en tempo houden. Stel uitdagende doelen zodat studenten gemotiveerd blijven. Verwacht veel van álle studenten.
Vraag feedback aan een AI tool
Neem de rol aan van onderwijskundig expert en docent. Ik wil graag feedback op de manier waarop ik leerstof aanbied in mijn lessen. Mijn doel is om duidelijke, gestructureerde en uitdagende instructie te geven, waarbij studenten weten wat ze moeten leren en gemotiveerd blijven. Kun je mijn instructie analyseren op de volgende punten?
- Helderheid van mijn uitleg en communicatie.
- Structuur binnen de les en in de digitale leeromgeving.
- Effectiviteit van het opdelen van leerstof in kleinere, behapbare stappen (chunks).
- Hoe goed ik uitdaging en tempo behoud om studenten te motiveren.
- Hoe ik een warm leerklimaat ondersteun dat mijn boodschap versterkt.
- Geef concrete suggesties om mijn instructie te verbeteren en benoem welke aspecten goed werken.
Scaffolding
Scaffolding in het onderwijs verwijst naar het bieden van passende ondersteuning aan studenten tijdens hun leerproces, waarbij de ondersteuning gedurende het leerproces afneemt.
Wat is scaffolding?
Scaffold is het Engelse woord voor steiger en biedt een metafoor voor dit proces. Aan het begin van het leerproces wordt de student meer ondersteund in de (meta)cognitieve activiteiten en emoties van de student, waardoor die meer cognitieve capaciteit over heeft voor het leren zelf. Dit kan worden bereikt door doelgerichtheid te bevorderen, cognitieve structuur aan te bieden en studenten te motiveren en te helpen omgaan met onzekerheid. De ondersteuning neemt na verloop van tijd af omdat studenten meer kennis en vaardigheden hebben opgebouwd en daarom zelfstandiger kunnen werken en minder ondersteuning van de docent nodig hebben. Het doel is om studenten meer verantwoordelijkheid te geven en hun zelfstandigheid te vergroten.
Het idee achter scaffolding komt voort uit het constructivisme en is in lijn met het concept van de 'zone van naaste ontwikkeling' van Lev Vygotsky, wat betekent dat studenten net boven hun huidige niveau moeten worden uitgedaagd.
Waarom scaffolding?
Effectieve instructie zorgt ervoor dat studenten meer en diepgaander leren. Effectief lesgeven bestaat uit meerdere bouwstenen, een van deze bouwstenen is scaffolding. In het boek 'Wijze lessen' zijn er 12 bouwstenen gedefinieerd voor effectieve didactiek, onderbouwd met wetenschappelijke bevindingen. Deze bouwsteen staat niet op zichzelf maar is samen met de andere 11 bouwstenen een verbonden en integraal geheel voor goed onderwijs. Daarbij blijkt ook uit onderzoek in de klas dat scaffolding effectief is.
Hoe werkt scaffolding?
Er vindt scaffolding plaats indien alle drie deze elementen aanwezig zijn:
- De ondersteuning van de docent wordt geleidelijk minder (fading).
- De student krijgt steeds meer verantwoordelijkheid gedurende het leerproces (transfer of responsibility).
- De een-op-een-ondersteuning voor de student is individueel afgestemd, zonder deze ondersteuning had de student het niet gekund (contingency).
Een afbeelding waar alle drie deze elementen zijn gevisualiseerd kun je hier vinden.
Praktische tips
Scaffolding kan gepland zijn in de vorm van leeractiviteiten in een les of ongepland tijdens het beantwoorden van een vraag van een student (e.g. formatief handelen). Er zijn een aantal scaffoldingtechnieken die jij als docent kunt inzetten: Feedback, hints geven, instructie geven, iets uitleggen, modeleren en Vragen stellen.
Op de Activitool van de HvA vind je allerlei werkvormen hoe je deze technieken kunt inzetten. Bijvoorbeeld: Denken, delen, uitwisselen; diagnostische vragen; uitgewerkte voorbeelden en; kwaliteitsbesef.
Verder verdiepen?
Het boek "Wijze lessen. Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek" is een boek voor docenten die hun didactiek willen verbeteren. Hoofdstuk 7: Bouwsteen 7 Ondersteun bij moeilijke opdrachten geeft nog meer informatie over scaffolding en een praktisch voorbeeld uit de klas.
Artikel van Vernieuwenderwijs over scaffolding
Tips: studenten vóór de les activeren
-
Bied waar mogelijk keuzemogelijkheden in leeractiviteiten en opdrachten, zodat kan worden aangesloten op eigen interesse en behoefte.
- Ontwikkel door studenten geleide discussiegroepen, eis dat studenten reageren op discussiebijdragen door bijvoorbeeld studenten bij naam te vragen om te reageren, moedig het innemen van verschillende standpunten in discussies aan.
Stel jezelf de volgende vragen:
- Hoe reageer ik wanneer studenten niet voorbereid zijn? En weet ik ook wat de redenen daarvan zijn?
- Wat doe ik proactief om te voorkomen dat studenten onvoorbereid komen?
- Wat doe ik om studenten het belang van hun voorbereiding te laten inzien of te laten ervaren?
- Weet ik welke uitdagingen studenten tegenkomen bij hun voorbereiding en wat doe ik om studenten daarbij te ondersteunen?
- Wat doe ik om studenten te ondersteunen in hun rol als actieve participant in plaats van in hun rol van passieve consument?