'Nieuwe kaarten herschrijven de wereld'

Kaarten weerspiegelen onderliggende machtsverhoudingen. Dat weet onderzoeker Jochem Kootstra (HvA) als geen ander: hij onderzoekt hoe digitale countermapping – alternatieve manieren van kaarten maken – wereldwijd kan worden ingezet om onderbelichte groepen een stem te geven. Hij doet al zo’n twee jaar onderzoek naar dit onderwerp, en is onlangs gestart met zijn promotie-onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam.  

Sturende invloed

Volgens Kootstra is de recente aandacht voor fouten in de meest gebruikte wereldkaart(opent in nieuw venster) natuurlijk een goede zaak. Maar er mag wat de onderzoeker betreft nog wel meer aandacht komen voor de sturende invloed van (digitale) kaarten. En in het bijzonder voor Google Maps, dat ongelijkheid verder vergroot.

We maken ons druk over Instagram, Facebook en Google als commerciële, manipulatieve platforms. Dat is Google Maps ook allemaal, maar daar hebben we het niet over.

Jochem Kootstra

Docent-onderzoeker countermapping

Mercator-projectie

Ten eerste is Google Maps ook gebaseerd op de veelbesproken ‘Mercator-projectie’ van de 16^e eeuw; de wereldkaart die ook bekend is uit de Grote Bosatlas. Dit is een foutieve kaart, gekeken naar het formaat van de landen en continenten. Zo is Afrika in realiteit twee keer zo groot als Rusland (en groter dan Canada, de VS en China samen.)

Daarmee stuurt deze projectie ons wereldbeeld: het bevestigt historische machtsverhoudingen, waarin Westerse landen zichzelf als centrum van de wereld zagen.

Efficiënt

Wel is de Mercator-projectie een efficiënte en effectieve kaart, zegt Kootstra, bedoeld voor navigatie. Ditzelfde geldt voor het erop gebaseerde Google Maps: de app geeft duidelijk weer hoe je van A naar B reist, en is daarom handig voor gebruikers.

Ongelijkheden versterkt

Maar Google Maps is geen objectieve weergave van de wereld - er zit een duidelijk commercieel belang achter de applicatie. “Maps versterkt het ecosysteem van Google, dat gericht is op winst. Ons zoek- en locatiegedrag wordt gebruikt om betalende partners beter in beeld te brengen, en om advertenties te verkopen.”

Publieke organisaties en kleine, lokale bedrijven zijn dus minder zichtbaar dan commerciële partijen, waardoor ze weer minder snel gevonden worden. 

Ditzelfde verschil treedt op bij toeristische hotspots- deze krijgen veel recensies, foto’s en updates, waardoor ze levendig en betrouwbaar ogen- terwijl de weergave van minder welvarende wijken vaak leeg of verouderd blijft.

Intussen versterken data en algoritmes dit proces: hoe meer digitale interactie en zoekopdrachten er rond een plek of merknaam zijn, hoe prominenter die verschijnt op de kaart. Minder interactie betekent minder zichtbaarheid.

Kootstra: “Een lokaal koffietentje dat al jaren zwoegt kan hierdoor vrijwel onzichtbaar zijn, terwijl de nieuwe Starbucks om de hoek meteen bovenaan verschijnt wanneer jij naar koffie zoekt.”

Donkere routes vermijden

Die ‘vertekende’ weergave hangt ook samen met de manier waarop Google Maps ontworpen is: alles draait om efficiëntie, met name voor auto’s.

 “Routes worden geoptimaliseerd voor automobilisten, maar nauwelijks voor voetgangers, fietsers of mensen met een beperking. Dit creëert ongelijkheid in toegankelijkheid.”

En efficiëntie is niet altijd wat je als gebruiker nodig hebt. “Misschien wil je juist de groenste route fietsen, of de optie hebben om routes met donkere steegjes en buurten te vermijden. Maps houdt daar nu geen rekening mee.”

Studenten bewustmaken

Kootstra gebruikt zijn onderzoek ook veel in zijn colleges aan studenten Creative Business. Want visuele methoden worden steeds belangrijker om nieuws en informatie over te brengen, en digitale kaarten vallen daaronder.

Aan het begin geeft Kootstra studenten vaak de opdracht om zelf data te verzamelen via Google Maps. Zo krijgen zij inzicht in de biases van deze kaart; cultureel diverse restaurants zijn bijvoorbeeld nauwelijks te vinden, terwijl de grote ketens overal opduiken. “Voor veel studenten is het nieuw dat zo’n weergave op Google Maps een bevoordeling is.”

Andere blik op de stad

Studenten gaan ook zelf aan de slag met countermapping. Ze bekijken de kaart van Amsterdam vanuit hun eigen perspectief, of dat van een bepaalde doelgroep, waarna ze met specifieke kennis gaan knippen, plakken en toevoegen- om zo de stad voor een bepaalde doelgroep te belichten.

Kootstra: "Studenten leren zo hoe kaarten niet alleen bedoeld zijn voor navigatie, maar een bepaald wereldbeeld uitdragen. Ze weerspiegelen altijd de kennis en belangen van hun makers, waardoor ze de werkelijkheid tonen door een bepaalde lens.”

Promotie-onderzoek: diaspora van Yezidi’s en Gaza

In zijn promotie-onderzoek aan de UvA richt Kootstra zich op de vraag hoe gemarginaliseerde gemeenschappen countermapping kunnen benutten voor sociale verandering en rechtvaardigheid. Wanneer is het wel succesvol, wanneer niet?

Daarvoor neemt Kootstra drie casestudy's onder de loep. Ten eerste de Ruptured Atlas - een digitale kaart die de diaspora zichtbaar maakt van Yezidi's, na de genocide op deze gemeenschap in Irak. “Deze kaart wordt ingezet om deze genocide, die deels is genegeerd, toch alsnog visueel zichtbaar te maken.” 

Zo zijn de kaarten van Ruptured Atlas gebruikt om het huisvestingsbeleid in Irak en het migratiebeleid in het Verenigd Koninkrijk te wijzigen.

Ten tweede onderzoekt Kootstra het project Forensic Architecture in Gaza. Middels drones en geavanceerde, digitale tools proberen onderzoekers in dit geval zichtbaar te maken wat er gebeurt. Deze kaarten zijn bij het Internationaal Gerechtshof gepresenteerd als visueel bewijs om claims van oorlogsmisdaden te onderbouwen.

Tot slot bestudeert Kootstra het Anti-Eviction Mapping Project – een countermapping-project in de VS dat onterechte uithuisplaatsingen toont, met hulp van onder meer datawetenschappers.

Met de inzichten uit de casestudy's gaat Kootstra vervolgens een countermapping-initiatief (interventie-studie) opzetten rond gentrificatie in Amsterdam Noord.

“Deze initiatieven laten zien dat countermapping onderbelichte groepen en verhalen kan versterken, en zo bijdraagt aan empowerment en rechtvaardigheid,” zegt Kootstra. “Er is echter meer onderzoek nodig om te begrijpen hoe die impact duurzaam kan worden.”

 Jochem Kootstra promoveert aan de UvA met een NWO-promotiebeurs voor leraren. Als docent-onderzoeker is hij verbonden aan de opleiding Creative Business en het lectoraat Civic Interaction Design(opent in nieuw venster) van de HvA.

___
Lees ook:Opinie: Onverstandig dat Google Maps overgaat op ‘Golf van Amerika’ | Trouw