Noblesse Oblige

“De rijken als sleutelfactor in de klimaattransitie”

Mensen met een hoge Sociaal Economische Positie (SEP) consumeren relatief veel en hebben een grote ecologische voetafdruk. Wie veel geld bezit, woont meestal in een groot huis, gaat vaker op reis en koopt meer spullen. Dat leidt allemaal tot extra uitstoot. Daarnaast heeft de hoge SEP groep grote invloed op anderen via hun sociale netwerk en financiële middelen, ook wel de ‘handafdruk’ genoemd. Aansturen op minder consumptie en veranderen van de sociale norm ten aanzien van duurzame keuzes, met name bij én door mensen met een hoge SEP, is tot dusverre nog relatief onderbelicht in onderzoek, beleid en uitvoering. Daarom is het lectoraat Psychologie voor een Duurzame Stad gestart met dit vierjarige onderzoeksproject, gefinancierd vanuit de Deltapremie 2023.

In Nederland stoten de 10 procent hoogste inkomens tussen de twee en vier keer zoveel uit als de 50 procent laagste inkomens. Vooral in de categorieën energie en huis, en vervoer scoort de rijke bovenlaag hoog qua uitstoot. Ook gelden leden van hogere-inkomensgroepen vaak als voorbeeld en stellen ze op invloedrijke posities de norm.

Aanpak

Tussen 2024 - 2026 zal de nadruk liggen op het onderzoeken van manieren om de groep met een hoge Sociaal Economische Positie (SEP) voor het klimaat in beweging te krijgen en hen te motiveren om hun ecologische voetafdruk te verkleinen, evenals hen actieve ambassadeurs te maken voor de wereldwijde klimaatdoelen. Dit vereist een multidisciplinaire aanpak.

In jaar 1 (2024-2025) heeft het lectoraat door o.a. deskresearch, vragenlijsten en kwalitatief onderzoek een gedegen basis gelegd voor strategieën en interventies die specifiek zijn afgestemd op de doelgroep met een hoge SEP en die gericht zijn op het bevorderen van duurzaam gedrag en actieve betrokkenheid bij klimaatdoelen.

Vervolgens worden in jaar 2 (2025-2026) kleinschalige pilotprogramma's ontwikkeld en geïmplementeerd om verschillende benaderingen van gedragsveranderingen te testen bij de hoge SEP groep.

Onder ‘Publicaties en lopende projecten’ lees je meer over de publicaties in jaar 1 en de lopende projecten.

In jaar 3 en 4 (2026 – 2028) zal de nadruk liggen op de doorwerking van individuele verandering op systeemniveau en op de doorwerking en implementatie van de inzichten opgedaan in jaar 1 en 2 richting praktijk, onderwijs en wetenschap.

Publicaties en lopende projecten

Op deze pagina verschijnen periodiek updates over de voortgang van de onderzoeken binnen het Noblesse Oblige project. Er zijn twee onderzoeken gepubliceerd. Die zijn hieronder te downloaden. Verder lopen er meerdere onderzoeken.

Publicatie deelonderzoek 1: Welvarenden sleutelrol in klimaattransitie?

In dit onderzoeksrapport delen we de eerste bevindingen van het Noblesse Oblige project. We richtten ons in dit deelonderzoek op de hoofdvraag wat de hoge SEP groep motiveert en belemmert tot klimaatgedrag. Om deze vraag te beantwoorden, hebben we een landelijk, representatief vragenlijstonderzoek uitgevoerd (n = 1124). We vergeleken inkomensgroepen (Top 1%, Top 10%, Middelste 40%, Laagste 50%) op de volgende vijf thema's:

1. Zorgen over klimaatverandering
2. Percepties van rol(len)
3. Huidig gedrag, descriptieve norm & samenlevingsnorm
4. Veranderbereidheid – vrijwillig & via regulerend beleid
5. Kennis van klimaatimpact van gedrag

Het rapport wordt de komende tijd verder aangevuld met resultaten van nieuwe analyses. Turing Foundation co-financierde dit project voor promotie van hun posterwedstrijd (zie Postersfortheplanet.org).

Publicatie deelonderzoek 2: De bereidheid van klanten van ASN Bank om hun ecologische handafdruk te vergroten?

De ecologische handafdruk - het uitoefenen van je sociale invloed op anderen om hun voetafdruk te verlagen - heeft de potentie om de sociale norm te veranderen en de klimaattransitie te versnellen. Handafdrukgedrag en de psychologie ervan is nog onderbelicht in onderzoek.

In samenwerking met ASN Bank is onderzocht hoe klanten van ASN Bank begeleid kunnen worden in het vergroten van hun ecologische handafdruk. Hiervoor is literatuuronderzoek gedaan, zijn twee focusgroepen gehouden, en is een vragenlijstonderzoek uitgevoerd (n = 950). Er zijn vijf verschillende vormen van de handafdruk onderzocht (tonen, gesprek voeren, confronteren, complimenteren en uitnodigen).

In dit onderzoek belichten we niet uitsluitend de rol van consument en hoe de ecologische voetafdruk te verkleinen, maar schenken we ook aandacht aan andere invloedrijke handafdruk-posities zoals die van investeerder, burger en deelnemer in organisatie. Op basis van de inzichten uit dit onderzoek kunnen gerichte interventies ontwikkeld en getest worden die een collectieve verschuiving richting duurzaam gedrag kunnen ondersteunen.

Lopende onderzoeken

1. Lowlands Science: Trashtalk - Doing clean louder!
   Op Lowlands blijft elk jaar zo’n 500 ton afval achter, waarvan een groot deel op de campings. Ondanks bestaande initiatieven van organisator Mojo is er behoefte aan een aanpak die festivalgangers zelf in beweging brengt. Daarom onderzoeken we tijdens Lowlands Science hoe we groepseigenaarschap kunnen creëren door gesprekken te stimuleren binnen groepen over duurzaam festivallen en afval. We onderzoeken hoe we deelnemers kunnen laten kiezen voor een ‘conversation starter’ (zie rapport van het handafdrukproject met ASN Bank) en ze kunnen verleiden een ‘ambassador of change’ te worden. Kunnen we een sociaal kantelpunt op Lowlands bereiken?
2. Consumenten SHIFT studie: op naar groenere consumentenkeuzes
   Met het lectoraat Digital Commerce van Jesse Weltevreden en Motivaction onderzoeken we in deze vragenlijststudie de noodzakelijke verschuivingen naar klimaatvriendelijker gedrag op het gebied van reizen, eten en drinken en spullen (specifiek kleding). Hierbij bestuderen we zowel de ecologische voetafdruk als de handafdruk (de positieve invloed op anderen). Zijn mensen ook bereid te vertellen over klimaatvriendelijkere opties – en aan wie?
   
   Door beter te begrijpen hoe waarden, co-benefits (doelen) en verantwoordelijkheid samenhangen met veranderbereidheid, kunnen we inspelen op wat verschillende groepen in de samenleving motiveert. De inzichten kunnen beleidsmakers, communicatieprofessionals en marketeers helpen om beleid, campagnes en producten effectiever en eerlijker te maken.
3. Cycling4Climate: méér dan fietsen voor het klimaat
   Op 20 juni 2025 fietsen weer duizenden mensen mee met Cycling4Climate, een fietsevenement voor meer bewustwording over de klimaatcrisis. Met Cycing4Climate onderzoeken we of technieken als doelen stellen en implementatie intenties echt helpen om in actie te komen. Daarnaast zijn we benieuwd of deze groep, die relatief hoogopgeleid en invloedrijk is vanuit hun rol in een organisatie, er ook meer voor gaat kiezen om hun handafdruk te vergroten: thuis, op werk of als rolmodel. Wat kiezen mensen als ze moeten beloven iets te doen tegen klimaatverandering: de makkelijke weg of de meest impactvolle? Dit onderzoek biedt nieuwe inzichten om de klimaatbelofte van Cycling4Climate nóg krachtiger te maken.

Drie nieuwe onderzoeken van start

Naast bovenstaande drie lopende onderzoeken zijn we drie andere onderzoeken gestart.
1. Een uitgebreid kwalitatief onderzoek naar de top 10% inkomensgroep
2. Positieve narratieven over ‘leven met genoeg’
3. Vlieggedrag van klimaatbewuste, hoogopgeleide randstedelingen.

Transitie versnellen

Met het Noblesse Oblige project wil het lectoraat Psychologie voor een Duurzame Stad de transitie naar een duurzaam consumptiepatroon versnellen en het gesprek in de samenleving op gang brengen over de draagkracht van de planeet en over de grenzen aan de economische groei en de noodzaak van verandering. Het wordt uitgevoerd vanuit de Deltapremie 2023.