Mkb worstelt met zelfregulering financiering
Hoe worden mkb’ers beschermd als zij een non-bancaire lening afsluiten? Daarvoor is er de Gedragscode mkb Financiering, ontwikkeld door de branche zelf. Een belangrijke stap vooruit, maar nog niet voldoende, zo blijkt uit een evaluatieonderzoek van de Hogeschool van Amsterdam. De code leeft en wordt toegepast, maar mkb-ondernemers blijven kwetsbaar: zij zijn nog altijd onbeschermd tegen malafide aanbieders.
Een markt in beweging, een code als vangnet
De markt voor non-bancaire financiering is in rap tempo gegroeid. Inmiddels verloopt naar schatting ruim 30 procent van alle zakelijke leningen tot een miljoen euro via alternatieve financiers. Denk aan crowdfunding, factoring, online kredietverstrekkers en investeringsmaatschappijen. Waar banken zich na de financiële crisis langzaam terugtrokken uit het kleinzakelijke segment, sprongen deze partijen in het gat.
Consumenten worden wettelijk beschermd, mkb’ers niet. Juist daarom werd de Gedragscode mkb Financiers geïntroduceerd: een vrijwillige afspraak binnen de sector om eerlijke en transparante financiering te stimuleren. Toch blijft de werking van de code beperkt, blijkt het uit onderzoeksrapport van De Graaf en Rauwerda: “Ondernemers blijven kwetsbaar voor kortetermijnoplossingen met hoge kosten.”
Belangenverstrengeling en gebrekkig toezicht
Eén van de belangrijkste knelpunten, volgens De Graaf en Rauwerda, zit in de governance van de gedragscode. De organisatie die toezicht moet houden – de Stichting mkb Financiering – vervult momenteel meerdere rollen tegelijk: belangenbehartiger van financiers, voorlichter richting ondernemers én toezichthouder.
Ook de praktische handhaving hapert. Slechts twintig financiers zijn aangesloten bij de gedragscode, terwijl er naar schatting ruim tweehonderd actief zijn op de markt. Hierdoor zijn er te weinig middelen om structurele controles te kunnen voeren. Het resultaat? Niet alle financiers die zijn aangesloten bij de gedragscode, kunnen periodiek worden gecontroleerd.
Versnipperde regels zorgen voor verwarring
Naast de Gedragscode mkb Financiers bestaan er nog twee andere gedragscodes naast elkaar: de Gedragscode Kort Zakelijk Krediet en de Gedragscode Kleinzakelijke Financiering van de banken. Deze codes zijn er voor wat ondernemers in de praktijk als één product ervaren: een lening.
Volgens De Graaf leidt dit tot verwarring bij ondernemers en adviseurs. Ondernemers weten vaak niet welke code op hun lening van toepassing is, en adviseurs zien het als ondoenlijk om de verschillen steeds uit te leggen.
“De ondernemer wil weten waar hij aan toe is bij een lening,” zegt De Graaf. “De markt vraagt daarom om één heldere gedragscode die voor alle zakelijke financiers geldt.”
Gedragscode ≠ regelgeving
Volgens De Graaf en Rauwerda staat de gedragscode, ondanks deze pijnpunten, niet onder hoge druk. De reden? De gedragscode is nauwelijks bekend bij de doelgroep waarvoor hij bedoeld is: de mkb’er zelf. Ondernemers schakelen vaak een boekhouder of adviseur in bij het zoeken naar financiering, maar ook binnen die groep is de kennis over de gedragscode beperkt. “Voor mkb'ers is het heel moeilijk uit te leggen dat er verschillende gedragscodes bestaan voor iets dat zij als één product ervaren: een financiering.”
Ook ontbreekt de druk vanuit politiek en media om regelgeving aan te scherpen. Er zijn namelijk nauwelijks publieke incidenten geweest rond non-bancaire financiering. Toch nemen de risico’s toe, waarschuwen de onderzoekers. “Zolang er geen incidenten zijn die de kranten halen, blijft het stil,” zegt De Graaf. “Maar dat maakt het risico voor ondernemers juist groter. Zodra het economisch tegenzit, wordt pas echt zichtbaar hoe kwetsbaar het stelsel van vrijwillige afspraken is.”
Zolang er geen incidenten zijn die de krantenkoppen halen, is er geen politieke druk om hier iets aan te doen.
Dringende aanbevelingen
Er liggen duidelijke kansen om de impact van de gedragscode te vergroten en de bescherming van ondernemers te verbeteren. De Graaf en Rauwerda doen belangrijke aanbevelingen:
- Verbeter de governance: splits de belangenbehartiging en de onafhankelijke auditfunctie van de Stichting mkb Financiering.
- Voeg de codes samen: creëer één overkoepelende gedragscode voor alle vormen van mkb financiering.
- Verplicht transparantie over kosten: geef het Uniform Krediet Overzicht (UKO), een gestandaardiseerd kostenoverzicht, een verplichte en prominente plek in de code om onduidelijkheid over provisies en tarieven weg te nemen.
- Versterk de juridische basis: overweeg een "comply or explain" (pas toe of leg uit) verplichting in de wet, zodat partijen zich publiekelijk moeten verantwoorden over de naleving van de code.
De code leeft, maar is niet voldoende
Toch heeft de gedragscode ook positieve effecten gehad. Volgens het onderzoek heeft de code ertoe geleid dat marktpartijen zich bewuster zijn gaan verhouden tot wat verantwoord gedrag is. Verschillen tussen aanbieders worden zichtbaarder, en de code helpt bij het bespreekbaar maken van goed én minder goed gedrag.
“Dat is een belangrijke winst,” zegt De Graaf. “De code leeft. Er wordt over gesproken in de sector en dat is essentieel voor verdere professionalisering.”
Tijd voor verdere professionalisering
Volgens de lectoraat Corporate Governance & Leadership is dit hét moment om de financieringsmarkt te professionaliseren en ondernemers beter te beschermen. Niet alleen vanwege de risico’s voor individuele bedrijven, maar ook vanwege de economische betekenis van het mkb als ruggengraat van de Nederlandse economie.
“Een gezonde en transparante mkb financieringsmarkt is essentieel voor innovatie, werkgelegenheid en economische groei,” besluit De Graaf. “Met dit rapport leggen we de basis voor de noodzakelijke vervolgstappen.”