Lector Inge Oskam: ‘Circulair ontwerpen verdwijnt niet meer van de agenda’

Voorbeelden van circulaire producten

Wie goed om zich heen kijkt, komt in het dagelijks leven allerlei voorbeelden van circulaire producten tegen. Denk aan statiegeldflessen, of koffiebekers die je steeds opnieuw kunt gebruiken. Of aan de Adidas Futurecraft Loop, een hardloopschoon gemaakt van 100% gerecycled plastic, ontworpen om volledig te worden hergebruikt voor nieuwe schoenen. Maar ook wasbare luiers zijn een circulair product, net als de Fairphone. Van deze smartphone kun je losse onderdelen vervangen, zodat je hem niet hoeft weg te gooien bij een defect.

Circulaire richtlijnen uit Europa

Oskam ziet dat steeds meer bedrijven zich bewust worden van het belang van circulair ontwerpen. ‘Veel organisaties beseffen dat ze hiermee aan de slag moeten. Dat kan ook niet anders, want vanuit Europa komen er allerlei nieuwe richtlijnen.’ Een voorbeeld is de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid. Die stelt dat bedrijven die producten maken ook verantwoordelijk zijn voor het inzamelen en hergebruiken ervan, maar ook voor het verlengen van de levensduur, bijvoorbeeld door reparatie mogelijk te maken. ‘Het is dus geen trend die voorbijgaat’, zegt Oskam. ‘Als we in 2050 circulair willen zijn, moeten we nú onze producten vanuit dat idee ontwikkelen.’

Een handboek voor studenten en professionals

Ondanks de toegenomen urgentie merkt de lector dat veel bedrijven nog worstelen met de vraag hoe ze hun producten circulair kunnen ontwerpen. Het boek kan hen daarbij helpen. Maar het richt zich in de eerste plaats op studenten. ‘Als toekomstige professionals kunnen zij niet meer om circulair ontwerpen heen’, legt Oskam uit. ‘Nu is dit vaak nog een klein onderdeel in onderwijs. We hopen dat dit boek ervoor zorgt dat het onderwerp een grotere plek krijgt binnen opleidingen. Studenten nemen die kennis en tools vervolgens mee naar het werkveld na hun afstuderen. Zo wordt het circulaire gedachtegoed hopelijk meer gemeengoed.’ 

Brede doelgroep in techniek

Hoewel productontwerpers een belangrijke doelgroep zijn, biedt het boek veel voorbeelden die ook interessant zijn voor andere sectoren. ‘Denk aan smart industry, werktuigbouwkunde en de gebouwde omgeving’, zegt Oskam. ‘Voor opleidingen in engineering en bouwkunde is dit onderwerp dus net zo goed relevant. De kennis is breed toepasbaar in alle technische studies.’

Toegankelijk en praktisch

Het boek is bewust toegankelijk geschreven. Het start met een uitgebreide introductie van de circulaire economie: wat houdt het in, waar komt het vandaan en waarom is het belangrijk? Ook worden de kernprincipes van circulair ontwerpen uitgelegd: de functie van het product, het gebruik van hernieuwbare en gerecyclede materialen, het businessmodel, en levensduurverlenging door reparatie, hergebruik en recycling.

De R-ladder van circulariteit

Lezers maken ook kennis met de R-ladder, die verschillende strategieën voor circulair ontwerpen bevat. In het boek staan er vier centraal: Rethink, Redesign, Repurpose en Recycle. Deze strategieën variëren van het ter discussie stellen van een product als geheel, tot het kiezen voor een nieuw, duurzamer ontwerp of het hergebruiken van een afgedankt product in een nieuwe functie.

‘Je begint altijd met de vraag waar in een ontwerp het grootste waardeverlies zit’, legt Oskam uit. ‘Daar kies je vervolgens een strategie van de R-ladder bij. Soms pas je er meerdere tegelijk toe. Systeemdenken is hierbij heel belangrijk: je kijkt naar het hele systeem rond een product, niet alleen naar het product zelf.’

De fiets als rode draad

Het boek biedt veel concrete tools, methoden en opdrachten, zodat lezers zelf meteen aan de slag kunnen met circulair ontwerpen. Ook staan er veel voorbeelden van circulaire producten in. ‘Een terugkerend voorbeeld is de fiets’, vertelt Oskam. ‘We laten zien hoe bedrijven daar op verschillende manieren mee omgaan. Denk aan de Swapfiets, waarbij je voor een vast maandbedrag een fiets huurt en service ontvangt wanneer je die nodig hebt. Een ander voorbeeld zijn deelfietsen, zoals de OV-fiets. Maar er zijn ook circulair ontworpen fietsen. Zo zie je de strategieën van de R-ladder direct terug in de praktijk.’

Onderzoek van de HvA

In het boek zijn de nieuwste inzichten uit onderzoek verwerkt, onder meer van de Hogeschool van Amsterdam. Zo wordt de Rethink-methode toegelicht, bedoeld om bijvoorbeeld verpakkingen circulair te maken. Ook de Repurpose-aanpak komt aan bod. Die bevat vier tools waarmee ontwerpers afgedankte producten of materialen een nieuwe functie kunnen geven en zo verspilling kunnen tegengaan. ‘Het boek is dus niet alleen het werk van ons als auteurs, maar ook van collega’s’, zegt Oskam.

Trots op het resultaat

Na een intensief proces kijkt de lector tevreden terug op het eindresultaat. ‘Natuurlijk kan het altijd beter, kun je altijd nog meer voorbeelden toevoegen. Maar op een gegeven moment moet je zeggen: het is af. Ik ben trots op het boek dat er nu ligt. We hebben veel aandacht gegeven aan de verschillende aspecten van circulair productontwerpen en laten duidelijk zien welke rol ontwerpers spelen in de overgang naar een circulaire economie. En we geven hen ook de handvatten om daarmee aan de slag te gaan. Nu zijn zij aan zet.’