Minder afstand en meer begrip in de zittingszaal
Doorgaans komen burgers in kille, afstandelijke kantoorruimtes terecht als ze hun bezwaarschrift moeten toelichten in een hoorzitting. Kan een andere inrichting van de ruimte ertoe bijdragen dat de procedure als rechtvaardiger wordt ervaren? Vooral in het sociaal domein, waar mensen die zich in kwetsbare omstandigheden bevinden hun zaak moeten bepleiten, kan dit de afstand tussen de juristen en de burgers inderdaad kleiner maken, blijkt uit onderzoek van de Hogeschool van Amsterdam en Fontys Hogeschool. Het onderzoek is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van Stichting Democratie en Media.
Als je het niet eens bent met een besluit van een overheidsorganisatie, zoals de gemeente of de Belastingdienst, kun je bezwaar maken. Dan word je uitgenodigd om je bezwaarschrift mondeling toe te lichten tijdens een hoorzitting op het kantoor van die organisatie. Voor veel bezwaarmakers is dit een vervreemdende ervaring, vanwege de formele, juridische benadering waarmee zij te maken krijgen in een vaak al even kille kantoorruimte. Zoals een van de bezwaarmakers het in dit onderzoek verwoordde: ‘Het was een heel kale ruimte, dit gaf mij echt een tandartsgevoel.’
Huiselijke inrichting
Onderzoekers van het lectoraat Responsieve rechtspraktijk (HvA) en het lectoraat Ontwerpen aan de journalistiek (Fontys) vroegen zich af of een huiselijkere inrichting van de hoorzittingsruimte bezwaarmakers meer op hun gemak kan stellen. Dit zou tot beter contact kunnen leiden en dus tot een betere uitkomst.
Voor dit onderzoek ontwierpen kunstenaars en onderzoekers van de Fontys Hogeschool voor drie verschillende gemeenten andere hoorzittingsruimten. Hierbij richtten zij de ruimtes niet alleen op het oog huiselijker in, ze werkten ook met soundscapes en geuren.
Vertrouwen in de burger
Opvallend is dat de mensen die bezwaar maakten over tamelijk technische en neutrale zaken (ordeningsrecht: bouwen, wonen en samenleven) de voorkeur gaven aan een zakelijk ogende zittingszaal. Anders is dit in het sociaal domein, waar er voor mensen veel op het spel staat als het gaat om hun bestaanszekerheid (uitkeringen en zorgvoorzieningen). Vaak zijn deze bezwaarmakers minder zelfredzaam en bevinden ze zich in een kwetsbare en afhankelijke positie ten opzichte van de gemeente. Een ruimte die uitnodigend is en vertrouwen in de burger uitstraalt, is voor hen dan ook extra belangrijk.
Zo blijkt ook uit dit citaat van een bezwaarmaker. ‘De ruimte was afgeschermd, leek wel een gevangenis. Niet uitnodigend, wantrouwend naar de burger toe. Heel formeel, hard en gesloten. Ik heb liever een andere locatie met meer groen, een open plek die vertrouwen geeft. Een grotere ruimte, betere stoelen, natuurlijk materiaal, hout bijvoorbeeld.’
Speelruimte
Arnt Mein, lector Responsieve rechtspraktijk, concludeert dat vooral de spreekkamers voor bezwaarmakers in het sociaal domein menselijker moeten worden ingericht met behoud van veiligheid. Volgens hem kan dit door bijvoorbeeld kleur, natuurlijke elementen en materialen toe te voegen en een grote ronde tafel. Arnt Mein: ‘Meer in het algemeen zou het gebruik van de ruimte voor een hoorzitting beter kunnen worden afgestemd op het type zaak en de bezwaarmaker. Juridische afdelingen zouden hiervoor over meer speelruimte moeten beschikken, waar zij de ruimte waar de hoorzitting plaatsvindt nu vaak moeten delen met anderen.’