'We moeten nu handelen tegen de gevolgen van klimaatverandering’

1. Thema Hitte

Het lectoraat Klimaatbestendige Stad onderzoekt in diverse projecten hitte in de stad, zowel in de buitenruimte als in woningen. ‘We richten ons op verschillende kanten van het verhaal. Wat doet hitte precies, wat betekent de toenemende hitte voor de stad en haar inwoners, en hoe kunnen we ermee omgaan,’ legt Kluck uit. ‘Mensen gaan de komende jaren veel last krijgen van hitte en sommige inwoners zullen er zelfs aan overlijden.’

Hitte in woningen

Hitte in woningen is een van de grote hete hangijzers van dit moment. ‘Duidelijk is dat er in ons land veel woningen zijn waarin het bij warm weer nu al veel te heet wordt,’ benadrukt de lector. ‘Met goede zonwering en goede nachtventilatie zijn de meeste woningen nog redelijk koel te houden. Maar dan moeten die voorzieningen er wel komen.’

Dat is volgens Kluck gemakkelijker gezegd dan gedaan, want: ‘Warme nachten zullen door de klimaatverandering steeds vaker voorkomen. Daardoor koelen woningen ’s nachts niet meer voldoende af en wordt het door de zomer heen steeds heter binnen. Tegen het eind van deze eeuw zullen we aanvullende manieren van koeling nodig hebben.’ Gebruik van airco’s heeft hierbij als nadeel dat de stad als geheel nóg warmer wordt.

Project Hitte in de woning

‘Eigenlijk zijn we aan het dweilen met de kraan open,’ zegt de lector. ‘Huizen die nu gebouwd worden, hebben straks waarschijnlijk allemaal dure airco nodig.’ In het project Hitte in de woning onderzochten Kluck en zijn team daarom hoe de koelbehoefte van bewoners in een warmer wordend klimaat energiezuinig ingevuld kan worden, zonder de energievraag voor de stad als geheel te verhogen.

Project 1001 Hete Nachten

Vervolgonderzoek van het lectoraat Klimaatbestendige Stad borduurt hierop voort, bijvoorbeeld in het project 1001 Hete Nachten. ‘We kijken hierin hoe de hitte zich ‘s nachts in verschillende regio’s door Nederland ontwikkelt en bedenken hoe het werkveld hierop het beste kan anticiperen.’ Data worden verzameld in samenwerking met het KNMI, Stichting CAS, TAUW en Weather Impact en van sensoren die burgers in hun tuin hebben. De onderzoekers doen daarnaast ook zelf metingen in groene en minder groene straten.

Project Stadspergola

Een ander initiatief is het concept van de stadspergola, volgens Kluck een mooie kans voor het creëren van koele plekken daar waar in de openbare ruimte (nog) geen plaats is voor bomen. Een prototype van de pergola was afgelopen zomer al te vinden op de Amstelcampus. ‘We hebben dit voorjaar in Utrecht drie stadspergola’s geplaatst, op de Laan van Croese. Het is een pilotproject dat we willen uitbreiden naar meerdere gemeentes en ondernemers.

’Gekoppeld hieraan is er het project Hittestraat, bij de Openbare Bibliotheek Amsterdam. ‘We testen vier innovaties voor het koelen van de openbare ruimte, waaronder de stadspergola.’ Het mooie van deze projecten is dat het hierin niet alleen over verkoeling gaat, maar ook over het bevorderen van biodiversiteit, efficiënt gebruik van de openbare ruimte en de interne hobbels bij een gemeente om een pergola te plaatsen en beheren.

Project Cool Cities

Het lectoraat Klimaatbestendige Stad werkt op het thema hitte ook samen met partijen over de grens. ‘Zo onderzoeken we in het Europese project Cool Cities op welke plekken veel kwetsbare mensen komen en waar je als eerste een koele route zou willen aanleggen. Dat doen we samen met partners uit Duitsland, België, Frankrijk en Zweden,’ vertelt Kluck.

2. Thema Droogte en waterbeheersing

Naast hitte is droogte een belangrijk onderzoeksthema voor het lectoraat Klimaatbestendige Stad. Want ook over droogte weten we nog te weinig, benadrukt Kluck: ‘Droogte is nog een grote onbekende. Maar we weten wel dat ze een enorme invloed kan hebben op het groen en daarmee op de leefbaarheid in de stad.’ Hoeveel droogteschade moet een boom bijvoorbeeld oplopen voordat hij het loodje legt? ‘Biologen en ecologen weten dat nog niet precies, maar we moeten er wel al rekening mee houden bij de inrichting van steden.’

Project Thirsty Cities

Een groot project binnen het thema droogte en waterbeheersing is Thirsty Cities, in 2025 gestart. ‘Samen met gemeentes, waaronder Amsterdam, onderzoeken we wat we willen en kunnen doen om droogte tegen te gaan. We willen bijvoorbeeld voorkomen dat belangrijke bomen in een stad doodgaan,’ illustreert Kluck.

Een ander project richt zich op microwater-management. ‘We werken hierbij samen met het HvA-lectoraat Coördinatie Grootstedelijke Vraagstukken en met Waternet,’ vertelt Kluck. ‘Als bewoners hun eigen waterbuffers aanleggen, hoeft de stad dit dan minder te doen? En wat gebeurt er als bewoners verhuizen of hun systemen niet goed onderhouden?’

3. Thema Biobased bouwen

Nog een belangrijk thema voor het lectoraat Klimaatbestendige Stad is bouwen met hernieuwbare materialen. Zo werkt Kluck samen met de onderzoekslijn Circulair Bouwen aan het project Breathing Biobased Facades. ‘Deze zomer beginnen we met metingen aan groene gevels, vlas en materialen als hennep en stro. Wat betekenen deze voor het klimaat, zowel binnen als buiten gebouwen?’ vertelt de lector enthousiast. ‘We zijn benieuwd welk koelend effect ze hebben en of combinaties ervan nog voldoende circulair zijn.’

Op het Martineterrein in Amsterdam worden diverse opstellingen geplaatst waar het team de materiaaleigenschappen nauwkeurig kan meten. Het onderzoek vormt een cruciale schakel tussen klimaatadaptatie en duurzaam bouwen, aldus Kluck.

4. Thema Klimaatrechtvaardigheid

Een ander thema waar de lector zich in verdiept is klimaatrechtvaardigheid. ‘De armste wijken zijn vaak de warmste wijken. Mensen wonen hier in slechte huizen en kunnen geen airco betalen', zegt hij. 'Wij vragen ons af: wat moet je als overheid doen, en voor wie? Moet je bijvoorbeeld eerst met de woningen van ouderen aan de slag gaan? En hoe verdeel je je inspanning en geld op een rechtvaardige wijze over arme wijken en bijvoorbeeld villawijken waar bewoners geld hebben voor airco, en een koele tuin?’

Blik op de toekomst

Kluck heeft voor zichzelf en zijn team stevige doelen gesteld. ‘De ernst van de klimaatcrisis moet bij iedereen tussen de oren komen. Als onderzoekers kunnen we laten zien dat de klimaatverandering niet weg te poetsen is met een beetje extra groen. De verandering van ons klimaat gaat pijn doen. Als mensen dat beseffen passen ze er hopelijk hun leefstijl op aan en kiezen ze voor bestuurders die inzetten op het beperken van de klimaatverandering.’

Het lectoraat zet de komende jaren inhoudelijk in op droogte, hitte, en de link met biodiversiteit. ‘De stad inrichten als spons die water opzuigt is een logische stap tegen verdroging, maar de vraag is: hoe doe je dit effectief,’ zegt Kluck. ‘Mijn idee is dat we water via bestaande systemen wel ondergronds kunnen stoppen, maar dat het daar te snel weg stroomt.’

Kluck en zijn team gaan richtlijnen voor hittebestendige woningen en de buitenruimte concreter uitwerken. Volgens de lector zouden alle woningen in ons land de komende paar jaar zonwering en de mogelijkheid tot nachtventilatie moeten krijgen. ‘Het is zaak dat we hierbij ook bedenken hoe we omgaan met situaties waarin zonwering en nachtventilatie niet meer volstaan.’

Integrale inrichting

Als het aan Kluck ligt, liggen er over drie jaar onderbouwde richtlijnen om hitte en droogte in de stad aan te pakken. ‘Het is dan aan de politiek om snel te volgen met slagvaardig beleid.’ Op de langere termijn wordt klimaatadaptatie wat hem betreft een vanzelfsprekend onderdeel van het ontwerp van woningen en steden. ‘Een integrale inrichting, met minder privébezit van auto's, meer groen, meer mogelijkheden tot verkoeling, duurzame energiebronnen en een grotere kwaliteit van leven, daar moeten we naartoe.’