Ivar Timmer over de onderschatte rol van technologie voor de democratische rechtsstaat

Ivar Timmer begint zijn lectorale rede met een bezorgde boodschap. De democratische rechtsstaat staat onder druk. Niet alleen in Hongarije, Polen en de Verenigde Staten, maar ook in Nederland, waar de ene minister met vage insinuaties de onafhankelijke journalistiek in een kwaad daglicht stelt en de ander onder gerechtelijke vonnissen tot openbaarmaking van overheidsinformatie probeert uit te komen. Daarbij is Nederland ook nog eens te afhankelijk geworden van buitenlandse technologie. 'Mijn belangrijkste boodschap aan studenten is het verdedigen en verbeteren van de rechtsstaat. Het is alarmfase 1.'

Die rechtsstaat valt en staat met goede technologie. Veel juristen gebruiken dagelijks databases, beslissystemen en – steeds vaker – AI. Functioneren zonder technologie is voor juridische professionals onmogelijk geworden, of ze nu in de klassieke rechtspraktijk, voor de overheid of voor een bedrijf werken. Dat merken ook cliënten, die met digitale dossiers op de hoogte gehouden worden, en burgers, die in toenemende mate met een digitale overheid te maken hebben. 

Technologie als blinde vlek

Wanneer technologie niet goed werkt, kan dit het vertrouwen in de rechtsstaat ondermijnen, zoals de toeslagenaffaire heeft laten zien. ‘De kwaliteit van onze moderne rechtsstaat wordt voor een relevant deel bepaald door de kwaliteit van de ondersteunende technologie,’ zegt Ivar Timmer.

Toch is technologie voor veel juristen nog een blinde vlek. Timmer wil daar verandering in brengen. In zijn lectorale rede ‘Over blinde vlekken, black boxes en digital twins’ benadrukt hij het belang van technologie voor alle sectoren van de rechtspraktijk. In de juridische opleidingen van de Hogeschool van Amsterdam, in het bijzonder de Master Legal Tech, worden daarom digitaal vaardige juridische professionals opgeleid.

Een kernthema in zijn onderzoek is het omzetten van rechtsregels naar digitale systemen die juridische processen kunnen ondersteunen. Zo’n ‘digitale vertaling’ ondersteunt bijvoorbeeld de uitvoering van wetten in de publieke sector, of helpt private organisaties te voldoen aan regelgeving (compliance). Effectieve digitale vertalingen kunnen organisaties helpen omgaan met regeldruk, voortvloeiend uit de grote hoeveelheid complexe regelgeving waar ze mee te maken hebben.

'Mensen verliezen hun rechten als we niets doen'

Timmers rede wordt met luid applaus ontvangen. Nadat zijn zoon hem het draagteken heeft overhandigd, zegt Mariette Lokin, hoogleraar Wetgeven in de digitale samenleving aan de Open Universiteit: 'Ivars rede klinkt als muziek in mijn oren. Het is jammer is dat we het tot deze alarmfase hebben laten komen. Mensen verliezen hun rechten als we niets doen. Die rechtsbescherming moet in het design van technologische systemen worden ingebouwd.'

Gelukkig is het nog niet te laat.  Cemal Sümbül, student master Legal Tech, is enthousiast om de kennis van Timmer verder te brengen. 'Deze technologische oplossingen zijn goed voor het recht en de burger.' Eelco Baartse, werkzaam bij het Juridisch Bureau van de gemeente Amsterdam, vertelt dat Ivars kennis bij deze gemeente  al volop wordt benut. ‘Wij kijken hoe we burgers kunnen helpen als ze bezwaar willen maken en of dat bezwaar kans van slagen heeft. Onder collega’s zeggen we wel dat Ivar onze officieuze collega is. Hij is een sparringspartner en altijd maar een klein mailtje ver weg.’

De hoop is dat na de gemeente Amsterdam ook de overheid van deze kennis gebruik gaat maken.  Timmer: ‘Juristen willen het goede doen. Als je hen meeneemt, scholing aanbiedt en eigenaar maakt, dan kun je samen tot nieuwe manieren van werken komen. Dat geldt ook voor de overheid.’  Wel wijst Lokin erop dat een goede technologie niet de volgende blind vlek moet worden. Naast goede digitale vertalingen moeten ook de talloze regelingen kritisch tegen het licht worden gehouden.