De toekomst van ondernemen is sociaal
Een koffiebar waar buurtbewoners met een afstand tot de arbeidsmarkt werk vinden. Een klas vol leerlingen die bedenkt hoe hun school minder afval kan produceren. Sociaal ondernemerschap laat zien hoe ondernemerschap en maatschappelijke betrokkenheid steeds vaker hand in hand gaan - in bedrijven, buurten en scholen.
Bekende pioniers zoals Tony’s Chocolonely maakten dit zichtbaar voor een breed publiek: zij bewezen dat een onderneming met een maatschappelijke missie een hele sector in beweging kan zetten. Tegelijkertijd laat hun verhaal zien dat echte verandering zowel van onderaf als van bovenaf moet komen.
Maarten Hogenstijn, lector Sociaal Ondernemerschap, onderzoekt hoe sociaal ondernemend denken zich ontwikkelt in de stad én in de klas. Hij ziet sociaal ondernemerschap als een manier om concreet te werken aan een eerlijke en duurzame economie. Terwijl ongelijkheid toeneemt en grote bedrijven worstelen met verduurzaming, zoeken steeds meer mensen naar manieren om zélf verschil te maken. Die beweging, van lokaal initiatief tot internationaal netwerk, vormt de voedingsbodem voor zijn onderzoek.
Waar sociaal ondernemerschap vorm krijgt
In Nederland is sociaal ondernemerschap in opkomst, maar de manier waarop verschilt per regio. Hogenstijn onderzoekt hoe sociaal ondernemers samenwerken met gemeenten, financiers, kennisinstellingen en reguliere bedrijven, en wat die samenwerking succesvol maakt.
“In Amsterdam is sociaal ondernemerschap goed ontwikkeld,” vertelt hij. “Er zijn plekken zoals Impact Hub waar ondernemers elkaar ontmoeten en elkaar versterken. Tegelijkertijd zie je dat de samenwerking hier meer op individuele basis ontstaat. In andere steden, zoals Zwolle of Groningen, zijn de netwerken vaak hechter en meer lokaal georganiseerd. Dat maakt vergelijking interessant: het laat zien hoe sociaal ondernemerschap zich in verschillende contexten ontwikkelt.”
Wat Nederland kan leren van andere landen
Volgens Hogenstijn zijn lokale overheden in Nederland vaak belangrijk voor de groei van sociaal ondernemerschap, maar ontbreekt er nog ondersteuning vanuit de nationale overheid. “In landen als Spanje en Schotland is sociaal ondernemerschap onderdeel van de bredere sociale economie,” legt hij uit. “Daar bestaat beleid en infrastructuur die ondernemingen met maatschappelijke doelen actief ondersteunt. In Nederland zien we sociaal ondernemerschap eerder als het ‘sociale hoekje’ van ondernemerschap, terwijl het elders juist wordt gezien als het ondernemende deel van de sociale economie.”
“Waar sociaal ondernemerschap in landen als Spanje en Schotland fundamenteel onderdeel is van de sociale economie, zien we het in Nederland nog vooral als het sociale hoekje van ondernemen.”
De verschillen tussen steden en landen bieden waardevolle inzichten. “Amsterdam is bijvoorbeeld internationaler georiënteerd dan veel andere steden,” zegt hij. “Je ziet hier ondernemingen die zich richten op mondiale waardeketens, terwijl elders de focus juist ligt op lokale betrokkenheid. Beide benaderingen zijn waardevol: ze laten zien dat sociaal ondernemerschap zich niet in één vorm laat vangen.”
De toekomst van sociaal ondernemen begint in de klas
Sociaal ondernemend denken begint volgens Hogenstijn al veel eerder – in het onderwijs. “Het gaat er niet om dat kinderen een onderneming starten,” benadrukt hij. “Het gaat om het ontwikkelen van sociaal-ondernemende vaardigheden: leren initiatief nemen, samenwerken en iets willen verbeteren in je omgeving.”
In zijn onderzoek werkt Hogenstijn samen met scholen in binnen- en buitenland die leerlingen van 9 tot 15 jaar kennis laten maken met sociaal ondernemerschap. “Kinderen leren bijvoorbeeld nadenken over waar chocolade vandaan komt, of wie er profiteert van de productie ervan. Ze bedenken hoe iets eerlijker of duurzamer kan. Dat zijn kleine lessen met een groot effect: ze laten zien dat je zelf verschil kunt maken.”
Docenten krijgen hiervoor praktische hulpmiddelen: lesactiviteiten, opdrachten en eenvoudige instrumenten om te meten wat het programma teweegbrengt. “Dat past bij de kern van sociaal ondernemerschap,” zegt Hogenstijn. “Je denkt voortdurend na over de impact van wat je doet.”
De Hogeschool van Amsterdam onderzocht eerder wat dit soort onderwijs oplevert. “Daaruit bleek dat jongens vooraf enthousiaster waren over ondernemerschap dan meisjes,” vertelt Hogenstijn. “Maar na afloop van het programma was dat verschil verdwenen. Dat is interessant, omdat het laat zien dat dit soort onderwijs ook bijdraagt aan gelijke kansen voor iedereen.”
De economie van morgen begint hier
“Sociaal ondernemerschap loopt voorop in de overgang naar een duurzame en eerlijke economie,” zegt Hogenstijn. “We zitten in een overgangsfase. Er gebeurt al veel, maar er is nog veel te winnen. Uiteindelijk hoop ik dat we het woord ‘sociaal’ niet meer nodig hebben – omdat het vanzelfsprekend is dat ondernemerschap maatschappelijke waarde heeft.”
“Het zou mooi zijn als we de term ‘sociaal ondernemerschap’ op den duur niet meer hoeven te gebruiken, omdat dat de nieuwe standaard is.”
Over het onderzoek
Scentiss: over de ontwikkeling van lokale ecosystemen van sociaal ondernemerschap en de samenwerking tussen ondernemers, gemeenten en financiers.
IDEEC: over sociaal ondernemerschap in het onderwijs en de ontwikkeling van sociaal-ondernemende vaardigheden bij kinderen en jongeren.
In oktober presenteerde Hogenstijn inzichten uit zijn onderzoek tijdens het Global Social Economy Forum in Bordeaux.
Tijdens dit internationale congres spraken onderzoekers, ondernemers en beleidsmakers over hoe de sociale economie kan bijdragen aan een duurzame toekomst.
24 november spreekt Hogenstijn tijdens het congres Impact, Ondernemerschap en Onderwijs bij De Nederlandsche Bank in Amsterdam.
In zijn keynote 'Impact eerst' gaat hij in op impactondernemerschap in het onderwijs: hoe bereiden we jongeren voor op een toekomst waarin ondernemen vanzelfsprekend eerlijk is voor mens én natuur?