AI-auteur Susskind: “AI gaat het recht zelf veranderen.”

Aanleiding: geen verbod maar debat

De aanleiding voor de avond was een opiniestuk in NRC, waarin twee hoogleraren stelden dat er een verbod op generatieve AI in rechtenfaculteiten zou moeten komen: “Lever de rechtsstaat niet uit aan AI.” Het stuk leidde tot felle reacties op LinkedIn – van bijval tot scherpe kritiek.

Ivar Timmer, lector Legal Management & Technology aan de HvA: “Ik ben zelf ook voor een kritische benadering van AI, maar dit was natuurlijk een extreem standpunt. Iedereen buitelde over elkaar heen: dit gaat te ver. Een debat was een logische stap. Als HvA zijn wij in Nederland voorloper in onderzoek naar de inzet van technologie in de rechtspraktijk. Als hogeschool doen we dat dicht op de praktijk, samen met bedrijven, overheid en kennispartners. We konden zo panelleden strikken uit allerlei werkvelden.”

Timmer wees in zijn introductie van de avond op de nieuwe Master Legal Tech die de HvA in september is gestart, en op het Legal Tech Lab, dat deel uitmaakt van het bredere programma Applied AI binnen alle HvA-faculteiten. Dankzij sterke netwerken, zoals Tech in Legal (opent in nieuw venster)(bedrijfsjuridische afdelingen die software-ervaringen delen) en digitalevertalingen.nl(opent in nieuw venster) (publieke sector en kennisinstellingen), is de HvA volgens Timmer de juiste plek om dit gesprek te voeren.

Keynote Richard Susskind

Voor de volle zaal, waarvan een groot deel ongetwijfeld bekend was met Richard Susskind, was het geen verrassing dat hij een goed spreker is. Wanneer hij sprak over de mogelijk extreme, disruptieve gevolgen van AI voor de rechtspraktijk, kon je in de zaal een speld horen vallen. Want elke aanwezige, of het nou een student was of een hoofd van Legal Operations van een multinational, weet dat AI dingen gaat ontregelen, zonder te weten wát precies. Susskind benadrukte dat generatieve AI - hoe indrukwekkend ook - pas een eerste hoofdstuk is in een veel bredere technologische revolutie.

Takeaways:

De kortetermijnfocus op automatisering is begrijpelijk. AI maakt het mogelijk om repetitieve taken sneller en goedkoper uit te voeren - denk aan het doorzoeken van contracten, het opstellen van standaarddocumenten of het controleren van compliance. Dat levert directe winst op in efficiëntie en scheelt kosten. Maar wie daar blijft steken, mist het grotere verhaal.

Want volgens Susskind begint de echte transformatie pas wanneer we AI niet meer alleen zien als hulpmiddel om bestaande processen te versnellen, maar als katalysator voor totaal nieuwe manieren om juridische problemen te voorkomen of zelfs helemaal te vermijden. In plaats van “sneller procederen” kan technologie ons helpen om geschillen te voorspellen, te voorkomen of direct digitaal op te lossen.

In dat scenario worden AI-gedreven tools zelf de concurrenten van advocatenkantoren. Burgers en bedrijven kunnen met behulp van toegankelijke tools veel juridische kwesties zelfstandig afhandelen, van contracten tot geschilbeslechting. De advocaat is niet langer de onmisbare tussenpersoon.

En dus is de cruciale vraag voor juristen niet langer: hoe kan AI mijn werk makkelijker maken? De vraag is: hoe moet juridische dienstverlening in de kern opnieuw worden vormgegeven in een digitale samenleving?

Debat: omarm de onzekerheid & have fun

Het panel bracht sprekers uit uiteenlopende delen van de juridische beroepspraktijk samen, van de grote bedrijven tot startups tot educatieve instellingen. Bij Heineken wordt AI al gebruikt om marketingmateriaal en persberichten te controleren op risico’s zoals greenwashing, en in contractmanagement zodat afdelingen sneller zelf binnen kaders contracten kunnen opstellen. Volgens Sean Houston, Head of Legal Operations bij Heineken, draait het erom de business sneller te helpen: “Of het nu een minuut of een maand kost – wij geven de voorkeur aan een minuut.”

Ook bij KLM is AI inmiddels volledig ingevoerd. Linda Nieuwenhuijsen, Lead Legal Operations bij KLM, benadrukte dat de hype juist hielp om draagvlak te creëren: collega’s wilden graag deelnemen aan pilots. Het panel was het er over eens dat AI nu vooral efficiëntie oplevert, maar echte vernieuwing vraagt dat we voorbij taakautomatisering kijken en nieuwe juridische modellen durven te ontwikkelen. Steeds vaker zullen cliënten met AI direct zelf contracten en geschillen afhandelen. De kans voor juristen is om mee te bouwen aan deze systemen in plaats van zich erdoor te laten vervangen. Er zal een groot aantal nieuwe beroepen ontstaan, zoals legal data scientist en legal knowledge engineer.

Mooie afsluitende woorden kwamen van Mirjam van der Sluis, Staff and Innovation Manager bij de gemeente Amsterdam. Zij reageerde op de vraag van een aanwezige over de onzekere toekomst door AI. Mirjam: "Omarm de onzekerheid. Deel je dromen en angsten met je collega's, en zie het ook als iets leuk. Dit is geen tijd om af te wachten, maar om samen te experimenteren en er plezier in te hebben."

Conclusie: een kantelpunt

De avond maakte duidelijk dat de juridische wereld op een kantelpunt staat. Waar AI nu vooral wordt gezien als handige assistent, ligt de werkelijke uitdaging in het opnieuw uitvinden van de manier waarop recht toegankelijk wordt gemaakt voor burgers en bedrijven. Daarbij spelen hogescholen en universiteiten een sleutelrol in het opleiden van een nieuwe generatie juristen: hybride professionals die niet alleen het recht beheersen, maar ook technologie, data en ontwerpdenken. Zoals Susskind het scherp formuleerde: 

Het gaat niet om hoe AI het werk van advocaten makkelijker maakt, maar om hoe AI burgers en organisaties in staat stelt hun juridische problemen zélf op te lossen.

Richard Susskind

Professor and author