Landtong/ Nieuwe Meer

Jarenlang lag het kunstenaarscomplex in de luwte, ver weg van de ontwikkelingen van de stad, tot in 2016 Rochdale plannen maakte voor een hotel op het terrein naast het kunstenaarscomplex. Met hulp van ruimtelijk adviseur Jeroen Saris wist Stichting Nieuw & Meer dit tegen te houden, waarbij zij als alternatief het plan ontwikkelden om de Landtong te ontwikkelen tot modern stadspark. Met een bospont, drijfeilanden, veel groen, een creatieve en technologische hub, een theater en restaurant, is het doel om de Landtong te ontwikkelen tot innovatieplek voor een ecologische en circulaire stad.

Jesse Stammers, adviseur bij Antea Group en onderzoeker bij R-LINK

“De ontwikkelingen op de Landtong zijn ontstaan als tegenbeweging op de mogelijke bouw van een hotel in het gebied. De discussie daar omheen vormde voor de kunstenaars aanleiding om kritisch te kijken naar het gebied en hun plek in de stad. Wat dat betreft is het interessant om te kijken naar de ervaringen met ‘right to challenge’ in Engeland. Daar krijgen maatschappelijke initiatieven de mogelijkheid om een alternatief plan op te stellen, als zij denken het beter te kunnen dan de overheid of een marktpartij. In de praktijk is dit vaak lastig voor initiatieven omdat ze ingewikkelde trajecten moeten doorlopen en niet altijd over de benodigde tijd, kennis en vaardigheden beschikken. Goede ondersteuning door een expert of adviseur kan hierbij helpen. Dit zie je ook terug bij Landtong: experts werden ingeschakeld om te helpen met het stopzetten van de hotelplannen en om financiering binnen te halen. Ik vraag me af of dit gelukt was zonder hun netwerk en kennis van dergelijke processen en besluitvorming.”

“Ik denk dat het goed zou zijn om meer aandacht te schenken aan de waaromvraag achter het plan voor een modern stadspark. Welk doel moet dit gebied dienen en voor wie? Op dit moment zijn de plannen erg aanbodgericht en blijft de vraag te abstract. Er wordt aangenomen dat door de groei van de stad een nieuw park nodig is, maar is dat wel zo? En wat willen die nieuwe bewoners dan? Een heldere, gedeelde visie op de vraag is echt een voorwaarde om schot in de ontwikkeling te krijgen. Vanuit daar kun je verbinding gaan maken. Betrek alle relevante partijen en zoek naar overlap in belangen. Nu wordt bijvoorbeeld de eigenaar van de jachthaven verderop de Landtong bij voorbaat uitgesloten omdat zij alleen op winst uit zouden zijn, terwijl een duurzaam park ook een verdienmodel kan hebben. Stap over je vooroordelen heen en zoek naar overeenkomsten. In het begin is dit misschien een lastig gesprek, maar uiteindelijk kom je zo wel verder.”

De adviseur

“In eerste instantie waren we vooral bezig met dingen tegenhouden. Rochdale wilde samen met een ontwikkelaar een hotel bouwen op de Landtong. Hiervoor was een wijziging van het bestemmingsplan nodig. Bovendien werden er aanpassingen voor ons terrein voorgesteld zonder dit met stichting Nieuw & Meer te bespreken. Om die redenen hebben we gezegd: dit willen we niet. Dat heeft veel effect gehad, want daardoor is stadsdeel Nieuw-West gaan twijfelen en dat heeft ons de gelegenheid gegeven om ons goed te presenteren. Uiteindelijk hebben we de zaak zo lang aangehouden dat Rochdale heeft gedacht: we trekken de stekker eruit. Dus dat hotel komt er niet en daarmee is de weg vrij voor ons om de positieve kant op te gaan: wat willen we dan wel?”

“Echt nadenken over het terrein deed Nieuw & Meer voorheen eigenlijk niet, want ze vonden dat de grootste kwaliteit was dat niemand wist dat ze bestonden. Alleen met festivals werd dat doorbroken. Vanuit mijn bedrijf hebben we een aantal jaar geleden in opdracht van Nieuw & Meer een toekomstvisie gemaakt, waarin we hebben gezegd dat ze imploderen als ze zo zouden doorgaan. Je moet iets doen om het leven erin te houden en dat is naar buiten kijken. Dus toen die hoteldiscussie zich voordeed, was dat ook een kans voor een aantal mensen om ermee aan de slag te gaan. Vanuit de gemeente ontstaat nu voorzichtig interesse. Met het oog op de woningbouwopgave waar de stad voor staat, beschouwen ze dit niet langer als restgebied. Als je naar een stad van een miljoen inwoners toe gaat, dan heb je gewoon goede en omvangrijke recreatiegebieden nodig.”

“Op dit moment zijn we vooral bezig met te kijken welke projecten we voor elkaar kunnen krijgen zodat het stadspark een gezicht krijgt. In die projecten proberen we zoveel mogelijk partijen om ons heen te verzamelen die samen een consortium moeten gaan vormen om dat stadspark ook echt te maken. Mijn rol is enerzijds om door het woud van regels en instituties heen te kijken. Daarnaast leer ik de groep die daar zit om de omgeving niet als vijand maar als vriend te zien. Dus kijk waar de aanknopingspunten zitten en maak daar gebruik van. Soms verloopt de samenwerking wel chaotisch. Soms verloopt de samenwerking wel chaotisch. Ik probeer er doorheen te komen met vriendschappelijkheid; mensen de ogen te openen door mijn ervaring en vanuit strategisch inzicht in wat er gaat gebeuren. Af en toe moet ik mijn eigen visie wel even onderdrukken. Ik stuur alleen op thema's en nauwelijks op het nemen van beslissingen. Het is een heel incrementeel besluitvormingsproces. Uiteindelijk ben ik adviseur en dat blijf ik ook.”

Infrastructuur

“Het doel is om een prachtige plek voor Amsterdam te ontwikkelen. Daarnaast willen wij laten zien dat een stadspark op een andere manier ingericht kan worden. Het kloppend hart van het park wordt straks gevormd door een community van nomaden, wetenschappers en makers, met tiny houses en een aantal mobiele structuren.”

“Die groep gaat zich richten op lokale problemen, zoals dat het water vervuild is en gereinigd moet worden. We nodigen mensen van over de hele wereld uit die hier een maand of wat kunnen blijven, oplossingen kunnen bedenken en hun ideeën direct uitproberen. Bezoekers kunnen dan komen kijken naar wat de kunstenaars hier aan het maken zijn en er zijn constant dingen te doen. Centraal thema is het onderzoeken van nieuwe manieren van wonen en werken.”

“De kunstenaars die hier zitten staan achter de plannen. Wij hebben kunnen tegenhouden dat er een heel groot hotel komt in het gebied. Wat je wel ziet bij dit soort alternatieve projecten is dat zodra het professioneler wordt, mensen gaan steigeren. Er moeten notulen gemaakt worden, financiën moeten in de gaten gehouden worden, et cetera. Jeroen heeft een subsidie bij het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie weten binnen te halen. Daarmee hebben we vier bijeenkomsten georganiseerd, waar veel publiek op af kwam.”

Tijdlijn

1918: Bouw munitie depot voor de Stelling van Amsterdam

1962: Na de dekolonisering van Nieuw Guinea raakte het depot in verval

1988: De voormalige munitie depots worden gekraakt

1991: De gekraakte depots worden gelegaliseerd na de oprichting van stichting Nieuw en Meer

2005: Aanschaf jachthaven door Rochdale

2016: Januari: Grontmij komt met voorontwerp voor een nieuw bestemmingplan voor het gebied om de bouw van een hotel-restaurant op deze plek mogelijk te maken.

2017: - Gemeenteraad van Amsterdam wijst het concept bestemmingsplan af dat hotelbouw mogelijk zou maken op de kop van Landtong Nieuwe Meer. Hotelbouw op deze plaats bij de Nieuwe Meer past niet in het overnachtingsbeleid. Het doorkruist de Hoofdgroenstructuur die hier aanwezig is en past niet in de ruimtelijke ontwikkeling van de structuurvisie Amsterdam 2040.

- Slotbijeenkomst Stadslab Landtong

- Oprichting stichting Landtong Nieuwe Meer

- Plan van aanpak gebied rond Nieuwe Meer gemeente Amsterdam

2018: - Subsidie 2^de stadslab Landtong Nieuwe Meer

- Toekomstvisie ‘Het Antropocene Bosch’ gepresenteerd