K-buurt

Bewonersparticipatie bij stedelijke vernieuwing: voorbij de impasse door echt met bewoners te praten

De K-Buurt in de Amsterdamse Bijlmer wordt al jaren vernieuwd. Veel van de voor de wijk typerende honingraatflats zijn afgebroken, een autoweg werd verlaagd en een aantal garages gesloopt. Ook het oude winkelcentrum is neergehaald en vervangen door een gemengd complex met wonen, winkelen en bedrijvigheid.

Voor de kavels die hierdoor vrij kwamen staat woningbouw gepland. Deze bouwplannen kwamen als gevolg van de crisis tijdelijk stil te liggen en werden in 2016 opnieuw opgepakt. Al snel ontstond er ophef over een over de voorliggende bestemmingsplankaart. De gemeente besloot hierop gezamenlijk tot een plan te komen, zowel voor de woningbouw als de openbare ruimte, zodat iedereen tevreden zou zijn en zo snel mogelijk gebouwd kon gaan worden.

Elk jaar komen er 10.000 mensen bij in Amsterdam. De druk op de gemeente om tempo te maken met bouwen en in het proces is dus groot. Die druk is echter ook een belemmering: de K-Buurt heeft ook een eigen agenda en is vaak wat minder gecharmeerd van nieuwbouw. Het is dus zoeken naar balans. Om die te vinden, schakelde Gemeente Amsterdam een onafhankelijk adviesbureau in voor het begeleiden van het participatieproces. Zo moest tot een door de buurt gedragen stedenbouwkundig plan worden gekomen. De gedachte was dat een bureau zonder inhoudelijk belang in de buurt zo’n proces beter zou kunnen begeleiden dan de gemeente zelf waar de druk om snel tot woningbouw te komen sterk wordt gevoeld. Dat bleek echter niet eenvoudig. Hoe mobiliseer je mensen? Hoe zorg je voor een diverse groep en vertaal ja alle ideeën naar een realistisch plan? De plannen werden herzien, maar de bewoners waren opnieuw ontevreden en kondigden een participatiestaking af. Daarna kregen ze zelf het heft in handen.

Michiel Stapper, promovendus bij Universiteit van Amsterdam

“Buurtplatform Hart voor de K-Buurt wordt geleid door slimme mensen. Met spandoeken en tape op hun mond gingen zij naar raadsvergaderingen om hun onvrede te uiten met de bouwplannen in de buurt. Zo wisten ze van de wethouder de toezegging te krijgen voor het maken van een alternatief plan. De stadsdeelvoorzitter vreesde echter dat het buurtplatform geen vertegenwoordiging vormt van alle buurtbewoners. Daarom werd een adviesbureau ingehuurd met als opdracht om een breed gedragen plan te maken.”

“Dit bureau heeft vervolgens een uitgebreid participatieproces georganiseerd. Tijdens drie werkateliers kon iedereen uit de buurt binnenlopen om zijn ideeën te delen. Daarnaast is een adviesteam aangesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van de verschillende flats, die tijdens zes bijeenkomsten de veelheid aan ideeën afwogen en vertaalden naar concept-plannen voor het gebied. Aan het eind van het traject werden twee plannen gepresenteerd aan de buurt, waarop zij haar voorkeursstem mocht geven. Wat er toen gebeurde is wel behoorlijk uniek denk ik. Hart voor de K-buurt kondigde een participatiestaking af. Volgens hen kwamen de geboden opties niet voort uit de buurt en hadden bewoners geen echte stem gekregen. Het proces was niet samen met hen vormgegeven en sloot niet aan bij de bewoners uit de wijk. Hart voor de K-Buurt wilde zelf een plan ontwikkelen.”

“Hoogopgeleiden weten goed hoe zij hun wensen moeten laten horen in een werkatelier zoals dat door de gemeente is georganiseerd. Veel mensen uit de buurt spreken echter geen Nederlands en kunnen zich dus veel minder goed uitspreken. Een terechte vraag kan zijn of het ongenoegen bij Hart voor de K-Buurt breed gedragen is in de buurt. […] Er wordt op een vreemde manier naar bewoners gekeken. Enerzijds wil de gemeente graag bewoners betrekken, anderzijds neemt ze hen niet serieus. Mijn advies voor de gemeente is: wees niet bang voor bewoners. Ga met ze in gesprek en laat ze meedenken over hoe je het participatieproces organiseert. Geef hen een budget, laat hen een adviesbureau uitkiezen. Maar wees vooraf ook duidelijker wat wel en niet mogelijk is. Dan heb je niet die teleurstelling achteraf. Die stappen maakt de gemeente niet.”

“De gemeente vindt dat participatieprocessen al snel te lang duren en is bang dat het gebied dan misschien nooit ontwikkeld wordt. Ze houden zich vast aan een vastgestelde ontwikkelprocedure, maar waarom doe je het niet een keer op een andere manier? Nu loopt de gemeente waarschijnlijk alsnog vertraging op. Het is bovendien problematisch dat de gemeente niet meer weet hoe ze moet praten met burgers. Mijn stelling is: de overheid is van de burger en moet dus ook zorgen dat het beleid verantwoordt wordt naar de burger. Als je een bedrijf nodig hebt omdat je als gemeente niet meer weet hoe je moet praten, dan is er iets goed mis.”

Mike, actief bij Hart voor de K-Buurt

‘’Als Hart voor de K-Buurt willen wij zelf de opdrachtgever zijn voor de bouwplannen in de buurt. Wij willen een gezellige buurt met een plein waar mensen elkaar ontmoeten. Geen saaie aangeharkte nieuwbouwbuurt, maar een plek waar mensen ook tot wat later kunnen doorgaan. Daarom wilden wij ook de opdrachtgever zijn voor de bouwplannen. Aanvankelijk gingen wij zelf het participatieproces bedenken, maar het stadsdeel besloot later toch een communicatiebureau in te huren. Dat kan, maar hun ideeën pasten niet bij onze multiculturele buurt. De communicatie is vakkundig vormgegeven maar de opzet is niet geschikt voor een multiculturele buurt als de K-buurt.”

“Het is niet dat de uitkomst van het proces per se onze uitkomst moet zijn, er zijn meerdere uitkomsten denkbaar. Het is juist belangrijk dat de buurt een echte keuze kan maken. De opties moeten ook passen bij de brede buurt; je moet luisteren naar álle soorten mensen, niet alleen de groepen die kunnen participeren of goed weten hoe dat moet. Dat is nu niet het geval. We zijn het zat dat wij de hele tijd om input worden gevraagd, maar dat hiermee niks wordt gedaan. Daarom hebben we een participatiestaking uitgeroepen.”

Betrokkene vanuit de Gemeente Amsterdam

“Als ambtenaar ben je er om een goede afweging te maken tussen alle punten die zijn ingebracht. Ook als wij onze stinkende best doen en er veel tijd in stoppen, zal er altijd een deel van de bewoners ontevreden zijn.”

“Participatie is belangrijk voor de buurt, zeker in Zuidoost. Er is hier nog steeds veel armoede. Mensen met wie het beter gaat, gaan vaak weg. Het is belangrijk om met bewoners na te denken over hoe we er een mooie en prettige buurt van kunnen maken. Het is dus goed dat Hart voor de K-buurt zo veel bewoners mobiliseert. Maar uiteindelijk is participatie niet onze kerntaak. Wij houden ons bezig met planvorming. Hierbij hebben we inspraakmomenten, maar Hart voor de K-buurt wil veel langduriger en veel breder meedenken over wat er in de buurt gebeurt. Dit past niet binnen ons project. Op een gegeven moment moeten wij verder, voordat de volgende crisis weer toeslaat en het plan weer in de kast blijft liggen. Dan is het een waste of time voor iedereen.”