Kenniscentrum Techniek

Groninger Energiekoepel (GrEK)

De meerwaarde van een netwerkorganisatie voor het opschalen van initiatieven.

Verspreid over de provincie Groningen zijn er talloze projecten voor verduurzaming van de energievoorziening: van zonnepanelen op het dak bij individuele huizen tot zonneparken van 1648 panelen in Zuidbroek van Menterstroom. Deze projecten zijn het resultaat van een coöperatieve vereniging van bijna 40 coöperaties en meer dan 30 burgerinitiatieven voor het verduurzamen van de energievoorziening in het Noorden van Nederland: Groninger Energie Koepel (GrEK).

GrEK wil de energietransitie in Groningen verdiepen en versnellen. Sinds 2014 heeft GrEK ook samen met de twee andere noordelijke provinciale koepels ( Ús Koöperaasje, Drentse Kei ) een energiebedrijf (Energie van Ons) opgezet. Als koepelorganisatie vertegenwoordigt GrEK de vele energie-initiatieven om de energietransitie krachtig op de beleidsagenda te zetten bij relevante partijen. Een dergelijke koepelfunctie kan ook veel bieden in andere sectoren waar er vele losse initiatieven zijn (zoals circulaire landbouw, water en afvalmanagement).

Inhoudelijke kennis en professioneel netwerk

De casus GrEK is een voorbeeld van het belang van zowel voldoende inhoudelijke kennis als een goed sociaal en professioneel netwerk voor het bereiken van succes als initiatief. Het bezitten van inhoudelijke kennis over een technisch onderwerp zoals energie infrastructuur weegt in deze casus even zwaar als kennis over het opzetten en runnen van een coöperatie en hoe je je weg kunt vinden door het land van gemeentelijke en provinciale subsidies, procedures en vergunningen.

Mustafa Hasanov, onderzoeker Rijksuniversiteit Groningen/Wageningen University and Research; Wendy Tan, senior onderzoeker bij Rijksuniversiteit Groningen/Wageningen University and Research

“Onze interesse in GrEK ontstond door de grote rol die GrEK in Groningen speelt in de energietransitie. Het is heel anders in schaal en omvang dan andere initiatieven in het noorden. GrEK initieert projecten en ondersteunt en verbindt meerdere burgerinitiatieven. Vragen die bij ons op kwamen gingen over nut en noodzaak van een extra bestuurlijke laag bij burgerinitiatieven, de inhoudt van de professionalisering en het opschalen van initiatieven en de verdeling van verantwoordelijkheden. "

“Onze eerste indruk was dat de rol van GrEK vooral functioneel was. GrEK helpt kleine energieprojecten door de administratieve rompslomp die bij een initiatief komt kijken en zorgt ervoor dat provinciale subsidies hun weg vinden naar meerdere kleine energieprojecten. Maar bij nadere beschouwing zagen we dat GrEK zich heeft ontwikkeld tot een netwerk en platform voor kennnisdeling, advies en professionalisering. Burgers en gemeenschappen die energieprojecten wil implementeren in hun eigen straat en buurt kunnen hier terecht en weten GrEK te vinden.”

“De leden van GrEK zijn coöperaties die subsidies kunnen ontvangen en deelnemen in werksessies. GrEK biedt een stappenplan voor initiatieven om zich tot coöperatie om te vormen en op te schalen en te groeien. Het bestuur dat uit vrijwilligers bestaat, zorgt voor het dagelijkse functioneren van de koepelorganisatie. Het zijn mensen die vaak een aanverwante professionele achtergrond hebben en ook in hun eigen gemeenschap aan de energietransitie hebben gewerkt. Ze stoppen veel tijd en kennis in GrEK en bieden toegang tot hun professionele en sociale netwerken. Misschien is het delen van kennis en geven van advies niet heel innovatief maar het is nog steeds één van de belangrijkste acties die je kunt ondernemen om burgerinitiatieven te ondersteunen. We zien dat GrEK als koepelorganisaties mensen helpt door het beleidsmoeras waar je als energie-initiatief onherroepelijk mee te maken krijgt. De aanwezigheid van ervaren initiatiefnemers die hun kennis delen is onmisbaar en zien we niet op deze manier op veel andere plekken.”

“Ook de externe relaties van GrEK zijn waardevol. Coöperaties en initiatieven krijgen door GrEK meer zichtbaarheid en staan sterker tegenover marktpartijen en overheden.

De functie van GrEK als platform is een belangrijke les voor eventuele opschaling van effecten van burgerinitiatieven en versterken van het maatschappelijk middenveld. Samen is er meer beweegruimte om projecten te implementeren en hoeft het wiel niet overal opnieuw te worden uitgevonden. Het is een rol die een onafhankelijke partij als GrEK beter op zich kan nemen dan de overheid zelf: GrEK kan als belangenbehartiger kritischer zijn en namens de initiatieven met de overheid en andere partijen in gesprek gaan.”

Brenda Harsveld, bestuurslid GrEK, vertegenwoordiger voor GrEK-Buurkracht samenwerking en afvaardigen voor landelijke koepel (Energie Samen en REScoop)

“Groninger Energie Koepel (GrEK) behartigt de belangen van energiecoöperaties en energie-initiatieven in de provincie Groningen. GrEK help mensen en initiatieven om ambities op te stellen, een coöperatie te worden en verder te professionaliseren. De grote missie van GrEK is lokale mensen te betrekken bij de energietransitie en bottom-up energie-initiatieven te ondersteunen.”

“GrEK wil burgers zelf invloed geven op de manier waarop de energietransitie verder gaat. Het einddoel van GrEK is om energietransitie toegankelijk te maken voor iedereen. Zodat meer burgers de energietransitie kunnen omarmen en er positieve bij hebben door hun betrokkenheid, in tegenstelling tot beleid van bovenaf. Hiernaast heeft GrEK ook een belangrijke functie om met de buitenwereld verbindingen te maken en te zorgen dat initiatieven de Groningse bubbel uit stappen om bestuurlijke impact te creëren.”

“GrEK biedt werkplannen aan die betrokken burgers kunnen gebruiken om een initiatief op te zetten, en andere bewoners te mobiliseren en inspireren, bijvoorbeeld door lokale ambassadeurs te zoeken in de vorm van medebewoners. GrEK zorgt daarnaast voor horizontale verbindingen tussen dorpen met initiatieven en ook tussen boeren, burgers en bedrijven.”

“In het begin, rond 2013, was GrEK vooral bezig met het ontplooien van zo veel mogelijk dorps- en wijkinitiatieven. Maar nu, in 2019, zijn er al veel initiatieven en denken we na over strategische keuzes voor de toekomst. GrEK werk al goed samen met Buurtkracht en gemeenten om meerdere coöperaties en initiatieven te ondersteunen. De meeste leden zijn initiatieven die door en voor burgers zijn opgericht. Er zijn in het noorden ook coöperaties die geen lid zijn van GrEK maar samenwerken met landelijke koepels of bedrijven. Soms zijn die meer commercieel ingericht, hebben een professioneel bestuur of zijn verbonden aan een groter netwerk van leveranciers en bedrijven. GrEK wil ook graag grotere netwerken en allianties opbouwen, maar dan met soortgelijke initiatieven en coöperaties. Daarnaast willen we meer relaties opbouwen met kennisinstituten.”

"Buurkracht is een intermediaire organisatie binnen de energietransitiesector. Het is opgestart en wordt nog steeds deels gefinancierd door Enexis Groep BV. Daarnaast steunen gemeenten en provincies het. De doelstelling van Buurkracht is om goede ideeën en enthousiaste buren samen te brengen. Buurkracht heeft de rol om initiatieven te verbinden en natuurlijk Enexis heeft een commerciële rol als energieleverancier.

Joris de Winter, initiator/mede-oprichter/bestuurslid/vrijwilliger tot 2017. Nu nog steeds actief in eigen initiatief (lid van GrEK) in Garnwerd

“GrEK is in de eerst plaats een koepelorganisatie van lokale energie-initiatieven in de Provincie Groningen. GrEK treedt op als aanjager, belangenbehartiger, vertegenwoordiger en ondersteuner van lokale, bottom-up initiatieven op het gebied van energie. Wij zijn begonnen met de opvattingen dat de energietransitie zit aan te komen en we hebben dat opgevat als een kans om de burgers en initiatieven die hiermee actief bezig zijn te verbinden en ze te helpen om hun ideeën waar te maken en daarmee impact genereren. Het gaat dus om verbinden, vertegenwoordigen en ondersteunen. Wij zijn gestart vanuit het idee dat als we al die initiatieven verbinden vanuit één spreekbuis, we meer impact kunnen maken dan als we individueel te werk gaan.”

“In het begin was het vooral het helpen van kleine initiatieven met kleine projecten en nu zetten we in op naast kleine ook in op grootschaliger ontwikkelingen (zon en windparken) met investeerders. Onze ambities zijn qua schaal in de loop van de tijd bijgesteld. We zijn steeds verder gegroeid. Twee momenten waren cruciaal in de ontwikkeling van GrEK. Het eerste was toen de provincie ons subsidie gaf om een coöperatief energiebedrijf op te richten. Dit met de voorwaarde dat we ons draagvlak binnen de Provincie zouden kunnen aantonen. Het tweede was toen we aanliepen tegen de grens van vrijwilligerswerk met het groeiende aantal initiatieven dat steun aan ons vroeg. We hadden onze meerwaarde naast bestaande instituties toen voldoende bewezen aan de provincie en kregen opnieuw steun met geld dat vrijkwam vanuit het programma Lokale Energietransitie van Provincie Groningen en de Nationaal coördinator Groningen (NCG). Dit programma werd in 2016 vastgesteld. Daarnaast werd een betaalde samenwerking aangegaan met netbeheerder Enexis. Hiermee konden we betaalde medewerkers financieren om GrEK verder te professionaliseren. Belangrijk is dat we hebben kunnen aantonen dat we niet alleen “leuk aan het praten” zijn maar ook daadwerkelijk iets realiseren. Daarom, waren het opzetten Energie VanOns als leverancier, het openen van de eerste lokale opwekprojecten en BronnenVanOns belangrijke momenten.”

“De structuur van GrEK is niet per se nieuw. In feite is coöperatief ondernemen al een heel oud concept. “In deze tijd zie ik het als een stuk sociale en lokaal economische vernieuwing want we hebben het over een andere verdeling van geld en zeggenschap (“profit for purpose”). Wij maken wel gebruik van steeds nieuwe technieken bijvoorbeeld met onze deelauto projecten of exploitatie van onze eigen laadpalen. Het is zowel sociaal als technische vernieuwingen.”

Ben Verwey, bestuurslid GrEK, tweede generatie

“De Groninger Energie Koepel (GrEK) is een coöperatieve vereniging van lokale energiecoöperaties. Lokale initiatieven moeten in het algemeen georganiseerd worden in de vorm van een coöperatie omdat een van de financieringsregelingen dat voorschrijft. De GrEK is opgericht om gemeenschappelijk dingen op te pakken, zoals het geven van ondersteuning aan initiatieven en vertegenwoordiging, ook op landelijk niveau. Samen met de vergelijkbare Friese en Drentse koepels hebben we bijvoorbeeld een gezamenlijk energiebedrijf (Energie VanOns). Mijn eerste aanraking met de GrEK was toen ik vanuit mijn eigen gemeente (Oldambt) namens een aantal dorps- en wijkverenigingen een energie coöperatie wilde oprichten als vrijwilliger. Nu het thema energietransitie dankzij de eerste generatie bestuurders eindelijk centraal op de politieke agenda staat, wil ik de GrEK als tweede generatie bestuurslid een stap verder brengen in de ontwikkeling.”

“Ik ben betrokken bij de GrEK omdat ik het belangrijk vind dat we de volgende stap in de energietransitie werkelijk gaan maken. Want zeggen dat je het wil doen is één ding, het echt doen is een andere ding. Wij zijn nu in de groeifase van de levenscyclus van de GrEK. Er zijn veel mensen met ideeën met betrekking tot de lokale energietransitie, maar in de uitvoering is er nog te weinig focus. Bovendien is er een grote diversiteit aan andere stakeholders zoals de gemeenten voor de vergunningen, de provincie voor subsidies, de markt om een swing hieraan te geven. Ieder met een eigen rol, maar je hebt ze allemaal nodig! Het is nu van belang om samen dingen te doen, en als ‘team’ op te treden. De onderlinge samenhang kan beter en moet meer coherent zijn om goede resultaten te boeken. Ik heb heel lang bij het Universitair Medisch Centrum Groningen gewerkt en ken de gemeentelijke wereld goed. Ik ben goed in het concept vertalen en realiseren en dat doe ik nu bij de GrEK. Dat vind ik ook leuk. Met mijn ervaring in het samenbrengen van mensen en het leggen van verbindingen investeer ik mijn tijd en kennis in de verdere ontwikkeling van de GrEK”.

Tijdlijn

2008 - 2009: De stad en de provincie hadden een werkplan (zoals Energie Akkoord Noord Nederland en het Energieloket van de Groninger gemeenten) om de energietransitie te ondersteunen.

Voor 2013: Vier energie-initiatieven komen samen om een koepelorganisatie te vormen om toegang te krijgen tot provinciale subsidies voor energieprojecten. De provincie heeft aangegeven dat geld alleen naar een erkende organisatie met juridische status kan gaan. Daarom wordt GrEK opgericht.

2014: GrEK zet samen met de twee andere noordelijke provinciale koepels (Ús Koöperaasje, Drentse Kei) het energiebedrijf (Energie VanOns) op.

2018: De eerste generatie van bestuurders treed af en een nieuwe generatie van bestuurders is aan zet.

2019: - Begin van Bronnen VanOns, een coöperatieve ontwikkelaar die onderdeel is van Energie VanOns.

- Begin van Bronnen VanOns, een coöperatieve ontwikkelaar die onderdeel is van Energie VanOns.

Gepubliceerd door  Urban Technology 21 januari 2020