Hitte in de Stad symposium

De aanpak van grootstedelijke ambities gaat vaak relatief gemakkelijk hand in hand met de weerbaarheid vergroten ten aanzien van klimaatverandering. En die weerbaarheid vergroten is nodig: steden krijgen door klimaatverandering steeds vaker en langer te maken met hoge temperaturen. Hierdoor lopen mensen meer risico op hittestress: ze ervaren dan lichamelijke en mentale klachten door oververhitting. 

Dit symposium biedt inspirerende voorbeelden uit de praktijk en inzichten vanuit recent onderzoek die illustreren waarom veel projecten gericht op de aanpak van hitte ook bijdragen aan een betere biodiversiteit en meer rechtvaardigheid in de stad, en vice versa. Een win-win scenario dat mooie kansen biedt voor de toekomst.

Lokale initiatieven staan in de spotlight, waar kennis en kunde vanuit verschillende vakgebieden elkaar ontmoeten. De droom? Meerdere problemen aanpakken terwijl we gezamenlijk bouwen aan een groene, klimaatbestendige stad waar mensen graag komen en wonen.

Deelname is gratis, aanmelden wel verplicht. 

Programma

Op locatie bij registratie kun je je inschrijven voor verschillende deelsessies. Bij sommige sessies is er beperkt plek: wie het eerst komt, wie het eerst maalt.

11:30 Registratie en lunch
12:30 Plenaire opening
13:25 Deelsessies ronde 1
14:25 Plenair: Schaduwmakers
15:30 Deelsessies ronde 2
16:30 Afsluiting en borrel

Plenaire opening 

door Jeroen Kluck, Lector Klimaatbestendige Stad (HvA) en Madeleen Helmer, projectleider hitteadaptatie bij het Klimaatverbond:

De klimaatverandering raakt ons allemaal. Kantelpunten komen steeds dichterbij en we merken nu al de gevolgen van extreem weer. Vooral in de stad wordt hitte een groeiend probleem, zeker voor wie minder te besteden heeft en z'n woning niet kan aanpassen. Hitte uitdagingen staan niet op zichzelf: ook de biodiversiteit holt achteruit. Daarom werken we samen aan eerlijke, natuurinclusieve oplossingen die zorgen voor schaduw, de biodiversiteit een impuls geven en de sociale structuren in de stad versterken

Madeleen Helmer was in 2000 de initiatiefnemer van het internationale klimaatcentrum van het Rode Kruis en was ook de initiatiefnemer van wat in 2007 het Nationaal Hitteplan werd.  Ze heeft sinds 2014 vanuit  Klimaatverbond gewerkt aan de ontwikkeling van hitteadaptatie in Nederland, met de focus op voor hitte kwetsbare mensen. Madeleen pleit al lang voor een hitte aanpak die verschillende oplossingen (voor ‘gebied gebouw en gezondheid') samenbrengt en versterkt. In 2022 agendeerde ze het belang om beter voorbereid te zijn op extreme hitte (code rood).
Dit symposium zet natuurinclusieve en rechtvaardige hittemaatregelen centraal en we hebben Madeleen gevraagd om ons mee te nemen in de uitdagingen die zij vanuit het werkveld ziet bij het verbinden van deze vraagstukken en hoe we daar de komende jaren mee aan de slag kunnen gaan.

Groene data als startpunt voor groene wijken (deelsessie ronde 1)

door Arjen Koekoek, adviseur en GIS specialist bij Climate Adaptation Services en Laura Kleerekoper, Onderzoeker Klimaatbestendige Stad bij HvA en landschapsadviseur bij Gemeente Amersfoort:

De grote uitdaging van het (voldoende) groen inrichten van de openbare ruimte vraagt om een stevige plek van groenbeleid in stedelijke ontwikkelingen. Groendata is belangrijk in het stellen van doelen en het monitoren van beleid op verschillende schaalniveaus. Laura gaat in op de richtlijnen en beleid voor groen en de koppeling met klimaatadaptatie hierin. Er komt op korte termijn veel nieuwe landsdekkende open data over groen beschikbaar in de Klimaateffectatlas. Arjen geeft een kijkje onder de motorkap. Nieuw hierbij is dat de data op hoge resolutie en voor meerdere momenten beschikbaar komt. We laten zien hoe de informatie beschikbaar komt en gaan in gesprek over de toepassingsmogelijkheden.

Wat te doen als het echt heet wordt? Sociale infrastructuur bij extreme hitte (deelsessie ronde 1)

door Eline Coolen, beleidsadviseur Klimaatadaptatie en coordinator hitteplan bij de Gemeente Amsterdam, en Anne van Diepen, adviseur Crisisbeheersing Water en Klimaat Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland:

De meeste slachtoffers van extreme hitte overlijden thuis – alleen, onzichtbaar. Ze zijn niet aangesloten bij netwerken, vallen buiten hulpstructuren en redden zich net – tot het echt heet wordt. Dan is hun situatie ineens levensbedreigend. Het hitteplan weet niet op welk huisnummer het misgaat. In buurten waar sociale samenhang afneemt en anonimiteit toeneemt, groeit het risico. In deze sessie verkennen we samen: hoe kunnen gemeenten, professionals én bewoners elkaar versterken om hittezorg beter te organiseren? Wat is er nodig om mensen in beeld te krijgen – zonder inbreuk op privacy? En: wat kun jij doen, vanuit jouw werk of wijk, om het verschil te maken?

door Anna Solcerova, onderzoeker Klimaatbestendige Stad (HvA):

Hitte is een probleem met hyperlokale gevolgen en bewoners zijn expert over hun eigen leefomgeving. Door met bewoners samen te werken en ze zelf te laten meten in hun eigen woning krijgen zij meer handelingsperspectief. Wij krijgen als, wetenschappers, gemeentes, woningcorporaties, op onze beurt een beter beeld van de consequenties van de hitteproblematiek. Dit soort samenwerkingen laten ook zien hoe klimaatadaptatiemaatregelen landen in de praktijk en welke obstakels we tegengekomen bij het hittebestendig inrichten van woningen in het stedelijk gebied.

Samen bouwen aan natuurinclusieve en biodiverse steden (deelsessie ronde 1)

door Sába Schramkó, onderzoeker Klimaatbestendige Stad en Bouwtransformatie (HvA):

Hoe geven we de natuur een grotere rol in de gebiedsontwikkeling? Steden bouwen met de natuur is een droom van velen, maar de weg van ambitie naar realisatie en beheer is uitdagend. Gelukkig valt er veel te leren van het verleden, de praktijkervaring en van internationale steden. Het boek Natuurinclusieve Gebiedsontwikkeling brengt de knelpunten én oplossingsrichtingen in het planproces in kaart. Medeauteur Sába Schramkó kijkt terug op de eerste Nederlandse ecowijken en hun betekenis voor bewoners en natuur. We gaan dieper in op de realisatiewaarde van pionierende internationale puntensystemen (Malmö en Stockholm) om te leren hoe natuurinclusieve ambities daadwerkelijk kunnen landen in de praktijk.

door Heidi Kamerling, Practor Groene Leefbare Stad bij Yuverta:

Hoe kunnen groenprofessionals invulling geven aan gebiedsontwikkeling en vergroening van de bebouwde omgeving? Vanuit het practoraat Groene Leefbare Stad vertelt Heidi Kamerling over hoe vergroening in de stedelijke context vorm kan krijgen. Een voorbeeld hiervan is het onderzoeksproject PERGOLA waarin het practoraat Groene leefbare stad van Yuverta en het lectoraat Klimaatbestendige Stad van de HvA. Hierin zijn drie stadspergola’s gerealiseerd met klimplanten in een pop-up park vlakbij Utrecht Centraal Station. Deze pergola’s hebben vooral potentie voor plekken in de stedelijke omgeving waar behoefte is aan vergroening en verkoeling van de omgeving, maar waar geen bomen geplaatst kunnen worden. Naast onderzoek aangaande de feitelijke en gevoelstemperatuur wordt ook gekeken naar gebruik, onderhoud en de potentie voor biodiversiteit van deze groene stadspergola's. 

Schaduwmakers

door Lisanne Corpel, docent-onderzoeker bij Klimaatbestendige Stad (HvA), Joshua Russo-Batterham (Manytree), Sander Nieuwveld (Streetlife), Maxine Luger (The Urban Jungle Project):

Het project ‘Schaduwmakers’ is nu te bezoeken aan de Oosterdokskade en test verschillende manieren om schaduw te creëren op plekken waar weinig ruimte is in de ondergrond voor het planten van bomen. De Gemeente Amsterdam is namelijk op zoek naar mogelijkheden voor meer dan 80 locaties in de stad waar verkoeling op hete dagen hard nodig is, maar momenteel geen passende oplossing voor te vinden is. Verschillende ondernemers leverden hun creaties voor ‘Schaduwmakers’ en de HvA voert onderzoek uit naar de werking en beleving hiervan. Lisanne Corpel, docent en onderzoeker van de HvA licht de noodzaak en het project toe, waarna de ondernemers aanwezig zijn om te vertellen over hun innovatieve ontwerp. We sluiten natuurlijk af met een rondleiding langs de kade! 

Hitte slaapt nooit - van nieuwe inzichten rond nachthitte tot een nationale hitteaanpak (deelsessie ronde 2)

door Lisette Klok, onderzoeker en adviseur bij Climate Adaptation Services, en Laurens Hondema, beleidsadviseur bij het ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport:

Als warmte omslaat in hitte levert dat allerlei problemen op, zowel ’s nachts als overdag, en vooral voor kwetsbare groepen. Hitte vormt een groeiend risico voor onze gezondheid en leefomgeving, zeker ’s nachts wanneer herstel en nachtrust essentieel zijn. Tijdens deze sessie worden de eerste inzichten gepresenteerd uit het onderzoek 1001 Hete Nachten over hoe vaak en waar nachthitte nu en in de toekomst voorkomt en welke maatregelen het beste werken. Ook wordt de nationale Hitteaanpak van de ministeries van Volksgezondheid Welzijn en Sport, Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en Infrastructuur en Waterstaat toegelicht. Deze aanpak biedt praktische handvatten voor maatregelen op het gebied van gebied, gebouw, gezondheid en calamiteiten: concrete acties die op de korte termijn bijdragen aan een gezonde leefomgeving. Dit biedt een stevige basis voor het samenwerken aan een hittebestendiger Nederland. Doe je mee?

Heat Justice, or Just Heat? From Data to Justice (deelsessie ronde 2)

door Heleen Mees, Associate Professor of Local Sustainability Governance Universiteit Utrecht en Sam Gijssen, Master student:

In deze sessie bespreken we klimaatrechtvaardigheid in hittestress beleid, met een focus op distributieve rechtvaardigheid: hoe je tot een rechtvaardige verdeling van de voordelen van hitte-adaptatie kunt komen. We delen een praktijkvoorbeeld met het publiek, waarbij we verschillende principes voor een rechtvaardige verdeling vanuit de theorie zullen bespreken. Daarna presenteren we recent onderzoek in Utrecht en Rotterdam, waarin gekeken is naar hoe handen en voeten gegeven wordt aan rechtvaardigheid in het hitte-adaptatiebeleid. De domeinen gebied, gebouw en gezondheid worden hierbij met elkaar vergeleken en er wordt stilgestaan hoe er rekening gehouden wordt met kwetsbare groepen.

door Stephanie Erwin, senior onderzoeker Klimaatbestendige Stad (HvA):

Cool Cities, an EU Interreg NSR project, is developing a framework for equitable urban heat adaptation by integrating meteorological, socioeconomic, health, and demographic indicators. Using GIS-based risk assessments and thermal comfort mapping, cities identify priority areas in which heat stress and social vulnerability intersect. The approach supports the design of "cool networks," citywide systems of thermally comfortable spaces and routes that maximize impact and serve the most vulnerable groups. Tested in eight municipalities, the method enhances cross-sector integration and supports transparent and equity-focused prioritization. This work bridges the gap between data and decision-making, advancing both actionable and inclusive strategies for climate justice in heat adaptation.

Hitteaanpak: de sociale dimensie (deelsessie ronde 2)

door Frans Wijkhuizen, adviseur Water & Klimaatadaptatie, Gemeente Amsterdam:

Klimaatverandering raakt iedereen, maar niet in dezelfde mate. Denk aan ouderen of bewoners die leven onder het sociaal minimum. Hoe bepaal je als gemeente welke buurten het meest kwetsbaar zijn voor klimaatrisico’s? Stresstesten en meldingen geven inzicht in mogelijke hitteoverlast, maar hoe stel je prioriteiten? De risicokaarten bieden op innovatieve manier inzicht in de risico’s op buurtniveau door de fysieke kenmerken van de stad te koppelen aan de sociaaleconomische status van haar inwoners.

Hoe werkt de hitte-risicokaart precies en hoe wordt deze nu toegepast? Later dit jaar worden de indicatoren herzien en de kaart vernieuwd. Vast staat dat buurten met de hoogste risico’s vaak de meest kwetsbare inwoners huisvesten. Maar worden de juiste indicatoren gebruikt om deze mensen te identificeren? Of ontbreekt er nog cruciale informatie om kwetsbare locaties goed in beeld te brengen? 

door Lex Veldboer, Lector Stedelijk Sociaal Werk (HvA):

Een sterke sociale infrastructuur in arme wijken is een van de meest bepalende preventieve factoren en heeft bij een (hitte)crisis een sterke levensreddende werking, aldus Amerikaanse en Japanse onderzoeken. In wijken waar de overheid hierin niet of nauwelijks investeert, waar laagdrempelige publieke voorzieningen verwaarloosd zijn of waar de ‘sense of community’ ontbreekt, is het aantal doden door een hittegolf aanmerkelijk hoger dan elders.

Wat is precies een sociale infrastructuur? Hoe wordt daaraan gebouwd in Amsterdam? Wat ontbreekt er nog? En wat is het geheim van die plekken dat er zulke effecten zijn? Welke activiteiten organiseren professionals en vrijwilligers bijvoorbeeld in deze ruimtes en plekken die (kunnen) leiden tot levensreddende sociale relaties.

Routes naar groene, koele en rechtvaardige steden (deelsessie ronde 2)

door Mendel Giezen, Associate Professor Environmental Planning and Governance, Universiteit van Amsterdam:

In deze presentatie staan twee Europese onderzoeksprojecten centraal — GREEN-INC en Conflicted Streets — die beide bijdragen aan een rechtvaardige en duurzame stedelijke transitie. GREEN-INC onderzoekt hoe inclusieve klimaatacties kunnen leiden tot meer eerlijke en effectieve natuurgebaseerde oplossingen (NbS) in Europese steden. Conflicted Streets richt zich op de spanningen en conflicten die ontstaan bij het herinrichten van stedelijke ruimte voor de 15-minutenstad. Samen bieden de projecten waardevolle inzichten in hoe steden sociale rechtvaardigheid kunnen bevorderen, ruimtelijke conflicten kunnen beheren en stedelijke omgevingen opnieuw vorm kunnen geven ten gunste van mens én milieu.

door Maarten Hogeweij, PhD kandidaat Blue and Green Infrastructure Build to Beat the Urban Heat, Radboud Universiteit:

Om steden bereikbaar, gezond, en leefbaar te houden is het belangrijk dat mensen zo veel mogelijk lopend of fietsend op hun bestemming kunnen komen. Een fiets- en loopvriendelijke inrichting is hiervoor belangrijk. Maar wat gebeurt er met de vervoerskeuzes van mensen wanneer het weer oncomfortabel heet wordt? Kunnen stadsbewoners hun dagelijkse bestemmingen nog wel bereiken zonder te worden blootgesteld aan ongezonde hitte? Is een koele wijk ook altijd een fiets- en loopvriendelijke wijk? Maarten Hogeweij kijkt in zijn onderzoek de samenhang en de spanning tussen bereikbaarheid en een hittebestendige buitenruimte.