Park om de hoek

Terwijl De Gezonde Stad de ontwikkeling en het beheer van de parkjes zo veel mogelijk samen met bewoners wil doen, zijn zij onder andere voor de verlening van subsidies en vergunningen afhankelijk van de gemeente. Ondanks de subsidieregeling voor lokale ontwikkeling van groen, blijken een lange adem en voldoende expertise onontbeerlijk om daadwerkelijk met buurtbewoners een park om de hoek voor elkaar te krijgen. De Gezonde Stad speelt een belangrijke rol om ondanks financiële risico’s, vertragingen en frustraties de realisatie van de parken om de hoek voor elkaar te krijgen met bewoners, gemeente en ondernemers. Deze casus laat de kracht zien van een derde partij in dit proces maar roept ook vragen op over het vermogen van een gemeente om de ontwikkeling van lokaal stedelijk groen daadwerkelijk met de lokale gemeenschap te realiseren.

Fabi van Berkel, onderzoeker bij de Hogeschool van Amsterdam

“De Gezonde Stad heeft met Park om de Hoek de ambitie om de stad groener te maken door postzegelparken aan te leggen. Dit is een beleidsdoel van de gemeente dus het is interessant om te zien dat een derde partij deze verantwoordelijkheid naar zich toe trekt. De Gezonde Stad wil bovendien op een andere manier de stad maken, van onderop, met en door burgers met de gemeente zo veel mogelijk in een faciliterende rol.”

“De gemeente is natuurlijk nodig als je de publieke ruimte gaat aanpassen, want zij blijft hiervoor verantwoordelijk. Hoewel de overheid steeds vaker taken overlaat aan de markt en maatschappelijke organisaties, kan dit alleen als zij er op een bepaalde manier achter blijft staan en blijft toezien dat publiek geld goed wordt besteed en de kwaliteit van de openbare ruimte op peil blijft. Dit wordt ook wel de schaduw van de hiërarchie genoemd: je doet iets zelfstandig, maar in de schaduw van een bestaande structuur met alle procedures, checks en balances van dien. Dat is soms lastig voor burgers die iets zelf willen doen. Maar vanuit het verdelen en beheren van schaarse publieke middelen en ruimte is het ook logisch. De gemeente wil bepaalde resultaten behalen en zekerheid hebben voordat een initiatief steun krijgt met subsidie en het toewijzen van openbare ruimte. De subsidie voor de parkjes wordt pas helemaal aan het eind van het proces toegekend door de gemeente, als duidelijk is wat er gaat gebeuren. Dat betekent dat het initiatief juist veel onzekerheden moet trotseren. De Gezonde Stad en de betrokken bewoners en ondernemers hebben dan al een ontwerp gemaakt, contacten gelegd met de gemeente en aanvragen gedaan. Als gemeentelijke procedures lang duren en de aanpak en contactpersonen verschillen per stadsdeel, is dat soms lastig. De benodigde voorinvestering in tijd wordt dan te groot. Maar één contactpersoon binnen de gemeente waar in alle stadsdelen mee gewerkt kan worden, is ook niet zomaar mogelijk: budgetten voor vergroening waar Park om de Hoek gebruik van maakt, worden decentraal op het niveau van de stadsdelen verdeeld.”

“De Gezonde Stad vervult een belangrijke rol in het contact met bewoners. Door een website en het maken van een stappenplan en het zijn van één aanspreekpunt, heeft de Gezonde Stad de procedure voor het vergroenen van publieke plekken in de stad als het ware gestandaardiseerd en vereenvoudigd voor bewoners. Dit is een aanvulling op de huidige rol van de gemeente. Tegelijkertijd speelt De Gezonde Stad die rol dus in de schaduw van de hiërarchie van de gemeente. Een lastige positie, omdat zij graag de energie van bewoners willen vasthouden, maar zelf ook afhankelijk zijn van toezeggingen van de overheid. De Gezonde Stad kan het gemeentelijke proces zelf niet versnellen. Om daarmee om te gaan is het belangrijk zo snel mogelijk duidelijkheid te krijgen over de verantwoordelijkheid die een initiatief kan en wil nemen en de voorwaarden en procedures waarmee je van doen hebt. Het stappenplan dat de Gezonde Stad heeft uitgezet, maakt in ieder geval het traject al meer helder. Gemeenten en stadsdelen zou ik willen zeggen: maak de randvoorwaarden waar een project in elke fase en bij elke betrokken afdeling mee te maken krijgt, vooraf zo expliciet mogelijk. Daarnaast: denk goed na over de voorinvestering die je vraagt van initiatiefnemers en welke mate van uitwerking van projecten echt noodzakelijk is voordat enige zekerheid gegeven kan worden over het in principe steunen van een project. Probeer ook te werken met één ambtelijk verantwoordelijke die een initiatief langs alle relevante gemeentelijke afdelingen en bevoegden leidt, dan houd je mensen gemotiveerd om mee te doen.”

Raksha Hoost, projectleider Park om de Hoek bij De Gezonde Stad

“Park om de Hoek is een project waarbij we de buurt helpen om versteende plekken om te toveren tot postzegelparken. Aanleiding hiervoor was de Agenda Groen 2015-2018 waarin stond dat de gemeente Amsterdam 20 postzegelparken erbij wilde hebben. Toen hebben Stichting Postzegelparken en aannemer Van der Tol ons benaderd omdat ze dachten dat het iets voor De Gezonde Stad zou zijn om te gaan trekken. En toen zijn we dat gaan doen. Op een gegeven moment hebben we de samenwerking met Stichting Postzegelparken opgezegd, omdat zij een heel andere werkwijze hebben. Zij zoeken zelf plekken en daar gaan ze dan bewoners bij betrekken. Wij doen het andersom.”

“De bewoners hebben bij Park om de Hoek een cruciale rol. Zij dienen zelf een aanvraag bij ons in. Op het moment dat de aanvraag bij mij binnen komt hebben zij al hun ideeën verspreid onder de buurt en mensen gemobiliseerd. Ze hebben al een paar schetsen getekend en met buren om de tafel gezeten. We krijgen dus vaak al best een concreet voorstel. Wij doen het gehele projectmanagement, van bewonersbegeleiding, ontwerpproces en het betrekken van financiers tot aan de realisatie van het park en het organiseren van beheer en onderhoud door de bewoners. Op deze manier hebben we nu vier parken gerealiseerd.”

“In de samenwerking met de gemeente zijn we nog zoekende. We krijgen veel met bureaucratie te maken. Het ontwerpproces met bewoners en de aannemer kunnen we heel snel afhebben, maar het gehele proces duurt lang omdat er allemaal verschillende mensen bij de stadsdelen iets over te zeggen hebben. Doordat je steeds bij een ander contactpersoon terecht kunt komen, is het moeilijk om vertrouwen met elkaar op te bouwen. Ik vind het altijd lastig om bewoners te informeren als er weer vertraging is. Veel bewoners hebben weinig vertrouwen meer in de lokale overheid. Ze kloppen daarom aan bij De Gezonde Stad die als spreekbuis optreedt richting de overheid. Deze intermediaire rol vervaagt uiteindelijk wanneer alle belangen en wensen helder zijn voor alle partijen.”

“Met Park om de Hoek maken we het voor iedereen mogelijk om de openbare ruimte in te richten. Normaal gesproken is dat iets wat de overheid, als eigenaar van de openbare ruimte doet. We willen dat speelveld openbreken zodat ook de bewoner iets kan zeggen over zijn woon- en leefruimte. Maar ook dat er meerdere partijen verantwoordelijk voor het beheer zijn. Dat betekent minder kosten voor de overheid, maar zij zijn natuurlijk heel lang eigenaar geweest van de openbare ruimte. Ze vinden het volgens mij best moeilijk om dat los te laten. Ik denk dat ze het wel willen, maar niet weten hoe. Dat leidt tot frustratie voor alle partijen, maar ik vertrouw er wel op dat het zou kúnnen.”

Inge Smit, projectmanager bij gemeente Amsterdam

“Ik heb een tijdje als omgevingsmanager gewerkt in stadsdeel Oost. Vanuit die rol ben ik betrokken geraakt bij Park om de Hoek op het Belgiëplein. Zij kregen geld toegekend vanuit de groengelden en aangezien ik de groene initiatieven begeleid vanuit het stadsdeel ben ik daar aangehaakt. Dit gebeurde vrij laat in het proces. Het was gewoon een initiatief van Park om de Hoek, ze deden het grotendeels zelf. Aan mij werd gevraagd of ik kon ondersteunen waar nodig. Raksha is de projectleider, dus mijn rol was vooral aanjagen, contacten leggen en zorgen dat dingen gewaarborgd zijn.”

“Er zijn wel wat ambtelijke barrières in het proces geweest, zoals de afstemming met de afdeling beheer van de gemeente. Bewoners kunnen het beheer nooit helemaal zelf doen. Beheer toetst daarom of een ontwerp aan hun standaarden en eisen voldoet, zodat zij het over kunnen nemen. In dit geval moest het ontwerp daarna nog wel wat worden aangepast. De bewoners wilden bijvoorbeeld halfverharding: geen tegels, maar iets dat meer waterdoorlatend is. Daar had beheer veel moeite mee, want als je op het terras glazen laat vallen, dan moet je het kunnen opruimen. En halfverharding is moeilijker schoon te maken dan gewone tegels. Dit bleek uiteindelijk dus niet mogelijk.”

“Dat ik laat ben ingestapt is hierbij misschien wel een barrière geweest. Dan lopen er al dingen en is het lastig om daar grip op te krijgen. Ik was zelf bijvoorbeeld niet bij het toetsoverleg, het moment dat beheerders bij elkaar komen en het ontwerp bespreken. Eigenlijk was het ontwerp al zo goed als klaar toen het nog even getoetst moest worden. Volgende keer zou ik daar eerder op aan willen haken. Nu moet je weer naar bewoners toe dat het toch niet goed zit en stel je mensen teleur. Ik probeer altijd vooraf aan verwachtingsmanagement te doen. Mensen komen soms met de wildste plannen, zoals zwembaden en fonteinen. Met fonteinen komen ook hele grote, dure ondergrondse systemen. Als je dat uitlegt, dan begrijpen mensen het wel.”

“Park om de Hoek heeft een belangrijke rol in het afstemmen met bewoners, maar de bal ligt uiteindelijk toch wel bij de gemeente. Als daar iets stopt, dan houdt het op. Ik ben altijd aan het zoeken naar hoe je dingen kunt realiseren tussen vastgesteld beleid en wensen van mensen. Het is ook een veranderproces: ander soort materialen, andere manier van werken, verduurzamen, rainproof maken. Voor de afdeling beheer is die vergroening wel iets waar ze naartoe willen, maar ze hebben ook nog gewoon hun standaarden, budgetten en een bepaalde manier van werken. Er wordt iets van ze gevraagd wat ze niet goed kunnen waarmaken. Dat blijft lastig. Maar dat maakt het ook leuk, als het wél lukt om iets gedaan te krijgen.”

Tijdlijn

2015:

• Amsterdam stelt Agenda Groen 2015-2018 vast. Amsterdam wil er 20 postzegelparken bij hebben.
• Stichting Postzegelparken en aannemer Van der Tol benaderen De Gezonde Stad met de vraag of het iets voor De Gezonde Stad kan zijn om te trekken.
• Start Park om de Hoek met oproep op website van De Gezonde Stad

2016:

• 2 pilots met Stadsdeel Amsterdam Oost, 1 park gerealiseerd (De Ruyschtuin, Amsterdam Oost)
• Standaardiseren ontwerpprocesstappen

2017:

• Start aanleg van drie Parken om de Hoek: Vegastraat en Hoornsestraat (Amsterdam Noord), Belgiëpleintje (Amsterdam Oost)

2018:

• Evaluatie Park om de Hoek met betrokkenen
• Lancering website met processtappen Park om de Hoek waarmee bewoners zelf aan de slag kunnen gaan

2019:

• Opening Park om de Hoek Minehassastraat