Open access

De ambitie van Nederland is om 100% open access te bereiken in 2020. Leidend is daarbij het principe dat publiek gefinancierde onderzoeksresultaten ook publiek toegankelijk moeten zijn.

De HvA geeft uitvoering aan bovenstaand principe met een eigen 100% open access beleid. Daarnaast heeft de HvA een open access inspanningsverplichting via ondertekening van de Berlin Declaration door de HBO-raad en deelname van de Vereniging Hogescholen aan het Nationaal Plan Open Science (NPOS).

Met ingang van 2017 heeft de HvA een eigen 100% open access beleid. Het beleid ondersteunt de realisatie van de in het HvA Strategisch onderzoeksbeleid 2015-2020 opgenomen open access streefwaarden. Onderzoekers moeten hun onderzoeksresultaten verplicht registreren en archiveren (uploaden) in Pure. Daarnaast worden onderzoekers geacht deze onderzoeksresultaten open access te publiceren of vrij toegankelijk te maken voor het publiek.

Wanneer wordt voldaan aan het HvA open access beleid?

• Publiceer direct open access bij een uitgever (zie de informatie bij punt 3 en 4).
• Maak uiterlijk zes maanden na publicatie bij een uitgever minimaal de geaccepteerde versie (AAM of postprint) van deze publicatie vrij toegankelijk door open archivering in Pure (zie de informatie bij punt 6).

Vrijwel alle onderzoeksfinanciers verbinden nu een open access verplichting aan de door hun verstrekte onderzoeksgelden. Deze open access eisen zijn terug te vinden in de richtlijnen van deze financiers; zie onder andere bij de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de verschillende programma’s van de Europese Unie of bij private financiers als de Wellcome Trust of Bill & Melinda Gates Foundation .

Vooraf begroten
Neem kosten voor open access altijd mee in de projectbegroting. Er zijn bij de HvA namelijk geen extra fondsen waar dit soort kosten na afloop gedeclareerd kunnen worden. Maak waar het kan gebruik van de kortingsregelingen voor open access die de HvA met uitgevers heeft.

Plan S – snel naar 100% open access
Plan S is een initiatief van cOAlition S – een internationaal consortium van onderzoeksfinanciers, waaronder NWO – die zich als doel gesteld heeft de transitie naar 100% open access te versnellen. Vanaf 1 januari 2021 moeten daarom publicaties die voortkomen uit gelden van deze onderzoeksfinanciers direct open access gepubliceerd worden. Plan S richt zich in de eerste plaats alleen nog op wetenschappelijke artikelen. In een later stadium zullen ook eisen voor monografieën en boekhoofdstukken bekend gemaakt worden.

Open access vereisten
In de implementation guidelines van cOAlition S wordt uiteengezet hoe je als onderzoeker kunt voldoen aan de eisen van Plan S. De belangrijkste eisen voor het publiceren van wetenschappelijke artikelen zijn: direct open access, toegankelijk met een Creative Commons-licentie en met behoud van auteursrecht.

Dit kan door:

• met een CC BY licentie te publiceren in een open access tijdschrift of op een open access platform dat geregistreerd is in de DOAJ ;
• een finale- of geaccepteerde gepeerreviewde versie (AAM) na publicatie direct in de institutionele repository te archiveren voorzien van een CC BY licentie;
• met een CC BY licentie te open access publiceren in een (hybride) tijdschrift dat deel uitmaakt van een ‘transformatieve overeenkomst ’.

Hulpmiddelen
Met behulp van de cOAlition S ontwikkelde Journal Checker Tool kan voor een specifiek tijdschrift uitgezocht worden of, en hoe, je aan de gestelde open access eisen kunt voldoen.

Biedt een tijdschrift geen open access mogelijkheid of staat de ‘self-archiving policy’ het direct open archiveren van de AAM met een CC BY niet toe, dan kan de Rights Retention Strategy van cOAlition S gebruikt worden om toch te voldoen.

Implementatie door NWO/SIA en ZonMw
NWO zal de eisen van Plan S invoeren in de nieuwe calls die opengesteld worden vanaf 1 januari 2021. Deze eisen zullen alleen van toepassing zijn op publicaties die daaruit volgen. Raadpleeg de webpagina die NWO heeft ingericht over Plan S voor meer informatie. NB. deze open access eisen gaan dus ook gelden voor SIA en ZonMw . Neem contact op met deze onderzoeksfinanciers voor extra informatie.

Vragen over Plan S? Stel ze aan openaccess@hva.nl.

Wanneer bij het publiceren van een artikel, boek of boekhoofdstuk bij een uitgever dit ook direct vrij toegankelijk is voor het publiek én de publicatie ook vrij te verspreiden en hergebruiken is, noemen we dit open access. Door een Creative Commons licentie van toepassing te verklaren op een publicatie wordt aangegeven dat men afziet van bepaalde wettelijke auteursrechten. Hierdoor wordt een publicatie open access.

Met direct open access publiceren bij een open access uitgever of in een (hybride) open access tijdschrift, wordt aan het HvA open access beleid voldaan.

Open Access uitgevers

Open access uitgevers geven alleen open access tijdschriften of boeken uit. Er zijn veel nieuwe spelers op de markt en deze doen over het algemeen qua kwaliteit niet onder voor traditionele uitgevers. Er zijn echter ook zogenoemde ‘predatory publishers’ die weinig of geen redactionele diensten of peer review leveren voor de publicatiekosten. Hoe te bepalen of een uitgever of tijdschrift betrouwbaar en/of van voldoende kwaliteit is?

Tip: Gebruik de handreikingen op de website Think, Check, Submit voor het beoordelen van tijdschriften of uitgevers.

Of raadpleeg de volgende overzichten:

• Directory of Open Access Journals (DOAJ): alle uitgevers of tijdschriften opgenomen in de DOAJ voldoen aan criteria rond transparantie en ‘best practice’.
• Directory of Open Access Books (DOAB): overzicht van boekuitgevers en open access boeken die voldoen aan de vereisten vastgesteld door de OAPEN Foundation en Open Access Scholarly Publishers Association (OASPA).

Kijk voor meer informatie over het beoordelen van de kwaliteit van open access tijdschriften- en boekuitgevers op openaccess.nl .

Hybride open access uitgevers

Traditionele, reguliere uitgevers kunnen ook open access tijdschriften uitgeven of bieden nu de mogelijkheid om op verzoek – tegen betaling – open access in een abonnementstijdschrift te publiceren (zgn. ‘hybride open access’ of ‘open on request’ tijdschriften). Ook open access publiceren van boeken en hoofdstukken behoort steeds vaker tot de mogelijkheden bij de traditionele uitgevers.

Voor een open access publicatie moet aan de uitgever een zgn. APC (article processing charge) of BPC (book processing charge) worden betaald.

Neem kosten voor open access altijd mee in de projectbegroting van de financieringsaanvraag, vrijwel alle onderzoeksfinanciers staan dit toe. Raadpleeg de voorwaarden.

Open access overeenkomsten

• ACM

De HvA Bibliotheek heeft een open access overeenkomst met de Association of Computing Machinery (ACM) afgesloten. HvA-onderzoekers kunnen kosteloos open access publiceren met een CC BY-licentie in de tijdschriften en ‘proceedings’ in de ACM Digital Library van deze uitgever gedurende de looptijd van de overeenkomst (01-01-2021 t/m 31-12-2023). Onder de overeenkomst vallen de volgende publicatietypen: ‘research articles, review articles, conference proceedings and any other article types ’. Maak je affiliatie met de HvA kenbaar door je het e-mailadres van de instelling te gebruiken bij het indienen, alleen dan maakt de uitgever je publicatie kosteloos open access.

• Elsevier

Sinds 2020 is er een overeenkomst tussen VSNU, NWO, VH en Elsevier waardoor HvA-onderzoekers kosteloos open access kunnen publiceren in vrijwel alle hybride en open access tijdschriften van deze uitgever. Voorwaarde is dat de indiening na 01-01-2020 heeft plaatsgevonden en de corresponderende onderzoeker op dat moment in dienst was van de HvA. De tijdschriften die binnen de overeenkomst vallen, zijn op te zoeken op de informatiepagina over de overeenkomst van Elsevier.

Is open access publiceren niet mogelijk bij een uitgever of wordt financiering niet gevonden? Door de geaccepteerde versie van een publicatie open te archiveren in Pure wordt deze alsnog vrij toegankelijk voor anderen.

Wanneer uiterlijk zes maanden na publicatie de geaccepteerde versie (AAM of postprint) van een publicatie open wordt gearchiveerd in Pure, wordt voldaan aan het HvA open access beleid.

Na open archiveren zijn publicaties te downloaden via de persoonlijke pagina’s, het HvA-publicatieoverzicht, de HBO Kennisbank, OpenAIRE, via Google Scholar en Publinova.

Open (access) door zelf open te archiveren noemt men ook wel ‘groen open access’. De publicatie wordt vrij toegankelijk maar mag niet door anderen zonder toestemming van de rechthebbende(n) verspreid worden of bijv. worden opgenomen in een digitale onderwijsomgeving.

Zie voor meer informatie de handleiding Open access publiceren op de ondersteuningspagina van Pure.

Uitgeversembargo’s

Uitgevers hanteren verschillende embargotermijnen rond het zelf archiveren van de geaccepteerde versie van tijdschriftartikelen. Deze zijn terug te vinden in de uitgeefovereenkomst of op de website Romeo/SHERPA . De informatie van Romeo/SHERPA is ook beschikbaar binnen Pure.

Het auteursrecht berust bij de HvA(-onderzoekers)

Wanneer bijv. een onderzoeksrapport volledig door HvA-onderzoekers is gemaakt dan kan – indien de inhoud niet vertrouwelijk is – de publicatie meestal open gearchiveerd worden in Pure. Eventueel kan de publicatie nog via de HvA Open Serie gestandaardiseerd worden en opgemaakt (zie 5). Overleg hierover met het Kenniscentrum.

Is bij de uitgave van een boek door HvA-onderzoekers het auteursrecht niet overgedragen, dan kan vaak – in overleg met de uitgever – de digitale versie open gearchiveerd worden in Pure. Neem hierover contact op met de uitgever. Dit wordt bijvoorbeeld toegestaan door uitgeverij Eburon.

Publicatie is vrij toegankelijk op website van opdrachtgever

Wanneer een publicatie die voortgekomen is uit HvA-onderzoek vrij toegankelijk wordt gepubliceerd op de website van de opdrachtgever, kan deze wellicht ook open gearchiveerd worden in Pure. Dit is niet vanzelfsprekend; neem contact op met de opdrachtgever en vraag toestemming.

Publicaties bij Bohn Stafleu Van Loghum (BSL)

Met deze uitgever is overeengekomen dat publicaties in de tijdschriften van BSL waarop de HvA een abonnement heeft, na zes maanden embargo open gearchiveerd mogen worden in Pure. Bekijk de lijst voor een overzicht van de betreffende tijdschriften.

Neem bij vragen of twijfel over open zelf archiveren contact op met openaccesss@hva.nl.

Overzicht van de betreffende tijdschriften

Unpaywall is een browser-extensie die open access versies van artikelen detecteert in repositories en databanken. Heeft de Bibliotheek geen abonnement en heb je geen toegang? Deze extensie beidt uitkomst (alleen beschikbaar voor de browsers Firefox en Chrome).

De zoekmachine OpenAIRE – Explore : geeft toegang tot meer dan 27 miljoen open access publicaties van 15.000 instellingen en 18 onderzoeksfinanciers.

Enkele begrippen die veel gebruikt worden rond het thema open access uitgelegd:

Author Processing Charge (APC)
Het bedrag dat betaald wordt om een artikel open access te publiceren. In 2017 bedroeg de gemiddelde APC € 1.700,-. Afhankelijk van het tijdschrift of uitgever variëren de APC’s voor open access artikelen van € 400,- tot soms wel € 4.000,-.

Book Processing Charge (BPC)
Het bedrag dat betaald wordt om een boek open access te publiceren. De kosten voor open access publiceren van een boek variëren per uitgevers en zijn tussen de € 7.000,- en € 15.000,-.

Corresponding author
Voor de uitgever is de corresponderende auteur degene die het artikel indient (submit). Om in aanmerking te komen voor een kortingsregeling is het meestal een vereiste dat de corresponding author een affiliatie (dienstverband) heeft bij de HvA.

Creative Commons licentie (CC)
Door een Creative Commons licentie van toepassing te verklaren op een publicatie wordt aangegeven dat men afziet van bepaalde wettelijke auteursrechten. Er zijn verschillende soorten CC-licenties, waarvan de CC-BY de minst restrictieve is. De meeste onderzoeksfinanciers vereisen of adviseren deze licentie omdat hiermee de publicatie volledig toegankelijk wordt volgens de definities van de Berlin Declaration (2003).

Diamant open access
Wanneer een auteur zonder betaling open access kan publiceren in een open access tijdschrift of op een open access platform omdat de kosten hiervan al door (wetenschappelijke) instellingen zijn opgebracht, noemt men dat diamant open access. Voorbeelden zijn Glossa of SciPost.

Goud open access
Wanneer een publicatie direct bij een uitgever met een Creative Commons licentie open access gepubliceerd wordt, noemt men dit goud open access. Hier wordt doorgaans een Author Processing Charge (APC) of Book Processing Charge (BPC) voor betaald.

Groen open access
Wanneer een versie (post print, pre print, uitgevers PDF) van een publicatie naderhand door open archiveren vrij toegankelijk wordt gemaakt, noemt men dit groen open access. Hier zijn geen kosten aan verbonden.

Hybride tijdschrift
Een hybride tijdschrift is een traditioneel abonnementstijdschrift waarin óók open access gepubliceerd kan worden tegen betaling van een APC. De HvA heeft in landelijk verband met Elsevier een overeenkomst, waardoor HvA-onderzoekers kosteloos open access in alle hybride tijdschriften van Elsevier kan publiceren.

Open access
Als een publicatie vrij toegankelijk is en iedereen de inhoud kan lezen, downloaden, kopiëren, distribueren, printen, indexeren, in het onderwijs gebruiken, ernaar en erin zoeken, of anderszins gebruiken binnen de wettelijk geldende afspraken, wordt de publicatie 'open access' genoemd. Zie ook de Berlin Declaration (2003).

Publicaties die alleen maar vrij toegankelijk (groen open access) zijn worden echter ook vaak ‘open access’ genoemd, hierop is echter volledig auteursrecht van toepassing en deze voldoen niet aan de Berlin Declaration.

Post print
Geaccepteerde versie na peer review. Dit is de finale versie van de publicatie die gepubliceerd gaat worden maar dan nog zonder de opmaakkenmerken (stijl, paginanummers) van de uitgever. Deze versie wordt ook wel de author accepted manuscript (AAM) genoemd.

Preprint
De auteursversie van een publicatie. Dit is de originele vorm waarin een auteur de publicatie bij de uitgever indient.