Participatie

Participatiesamenleving

Er wordt in Nederland steeds meer van burgers verwacht. Sinds de eerste troonrede van Koning Willem-Alexander in 2013 leven we zelfs in een heuse participatiesamenleving. De alomtegenwoordigheid van participatie heeft sindsdien tot de nodige spraakverwarring geleid – het woord lijkt op elke gemeentelijke afdeling een andere betekenis te hebben. Bij Werk & Inkomen klinkt participatie als een leerwerktraject, bij Sociale Zaken eerder als een buurtbarbeque, en bij Ruimte en Duurzaamheid denkt men misschien juist aan een inspraakavond. Binnen het thema beleidsparticipatie onderzoekt CoE Urban Governance and Social Innovation specifiek deze laatste versie van participatie: hoe betrekken maatschappelijke organisaties burgers bij het maken van beleid?

Beleidsparticipatie

Deze ‘beleidsparticipatie’ is aan een opmars bezig, vooral op lokaal niveau. Veel gemeenten hebben forse ambities over het betrekken van burgers bij plannen en besluiten. Maar juist omdat de ambities hoog zijn kan participatie een doel op zichzelf worden. Voor uitvoerende ambtenaren komt het betrekken van burgers vaak bovenop hun dagelijks werk, en de ideeën van burgers sluiten niet altijd naadloos aan bij bestaand beleid.

Waarom in plaats van hoe

Wellicht als gevolg van de hoge ambities gaat het vaak over het hoe van participatie, en maar weinig over het waarom. Dat is een risico, want niet alle mogelijke uitkomsten van beleidsparticipatie zijn neutraal of positief. Mislukte of misplaatste processen kunnen voor ‘democratische metaalmoeheid’ bij burgers zorgen, het vertrouwen tussen burgers en overheid aantasten, of de positie van welgestelde en mondige burgers versterken ten koste van minder mondige, daadkrachtige en welvarende burgers.
Voordat een overheid een participatietraject start is zou het daarom nuttig zijn als ze zich afvraagt wat ze daar mee wilt bereiken: aan welke publieke waarde(n) zou participatie een bijdrage kunnen leveren? Welke vorm van participatie past het best bij die waarden? Het lijkt overheden te ontbreken aan een kader om zo’n pragmatisch gesprek over participatie te voeren.

Om aan dit gesprek bij te kunnen dragen onderzoekt UGSI participatie in verschillende praktijken. We kijken en werken mee met ambtenaren die participatietrajecten organiseren, maar ook met burgers die aan deze trajecten deelnemen. Ook helpen we gemeenten bij het ontwerpen en evalueren van participatie. We zien zo dat participatie op uiteenlopende manieren waardevol kan zijn. Door beleidsparticipatie in verschillende domeinen te vergelijken, brengen we in kaart welke vormen van meerwaarde participatie allemaal kan creëren, en onder welke omstandigheden dat (al dan niet) gebeurt. Zo werken we samen aan een meer pragmatische kijk op beleidsparticipatie.