Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding

Didactiek van de Maatschappijvakken - Emeritaat

Het lectoraat maakt vakdidactische kennis op het gebied van de schoolvakken aardrijkskunde, economie, geschiedenis en maatschappijleer toegankelijk en breidt deze kennis door praktijkgericht onderzoek uit. Dit gebeurt ten dienste van het onderwijs in de bovengenoemde vakken en de opleiding van leraren voor deze vakken.

Inleiding

Vakdidactische expertise vindt zijn bestaansrecht in de opvatting dat vakken zodanig specifieke kennisstructuren, denk- en redeneerwijzen hebben, dat daarop toegespitste didactieken noodzakelijk zijn. Bij dit lectoraat gaat het om kennisstructuren, denk- en redeneerwijzen van de maatschappijwetenschappen, meer in het bijzonder: economische, geografische en historische. Het onderzoek van het lectoraat richt zich, met inachtneming van dit uitgangspunt, op de volgende thema's:

A Leerbaarheid

De weinig gestructureerde inhoud van de maatschappijvakken maakt het moeilijk beheersingsniveaus te definiëren. Als gevolg daarvan is het ook moeilijk 'vooruitgang' van leerlingen in dit opzicht te monitoren en te sturen. De vakken zijn daardoor weinig 'leerbaar'. Onderzoek onder dit thema heeft als doel deze leerbaarheid te vergroten.

B Burgerschap

Sinds enige jaren bestaat voor scholen de wettelijke verplichting iets aan burgerschap te doen, zonder dat wet- en regelgeving zich uitlaat over de doelstellingen ervan of de vorm en context waarin burgerschapsonderwijs moet plaatsvinden. Gevolg hiervan is een wildgroei aan soorten burgerschapsonderwijs. In grote lijnen zijn twee richtingen te onderscheiden: onderwijs gericht op kennis en inzicht, gekoppeld aan vaardigheden - en onderwijs gericht op persoonlijke vorming houdingen, gekoppeld aan vaardigheden. Parallel hieraan de tweeslag 'verantwoordelijke staatsburger als individu' en 'beschaafde en zelfredzame medeburgers als lid van een gemeenschap'. Onderzoek onder dit thema richt zich op de vraag welke rol de maatschappijvakken in dit verband kunnen spelen.

C Vakspecifiek of geïntegreerd

De maatschappijvakken worden in bepaalde vormen van onderwijs, met name in de onderbouw van het het vmbo, aangeboden in de vorm van een geïntegreerd leergebied 'mens- en maatschappij'. Dit vindt plaats op grond van diverse overwegingen, variërend van praktische (beschikbare docenten, roosterproblemen) tot ideële (deze manier van leren zou beter aansluiten bij de wereld van de leerling). Er bestaat nog geen begin van zicht op de opbrengsten van dit type onderwijs in vergelijking tot de opbrengsten van onderwijs dat georganiseerd is in aparte vakken. Ook bestaat nog geen ontwikkelde 'didactiek van het leergebied' terwijl daarnaar wel vraag bestaat vanuit leraren. Onder dit thema kunnen dus twee soorten onderzoek plaatsvinden: onderzoek naar de effectiviteit van al dan niet geïntegreerd onderwijs, en onderzoek naar didactiek van het leergebied.

D Identiteit, perspectiviteit en waardegeladenheid

Bij maatschappijvakken kan leerstof aan de orde zijn die in verband staat met de ontwikkeling van de identiteit van leerlingen. Met betrekking tot geschiedenis wordt bijvoorbeeld vaak verondersteld dat deze 'van een groep' is (vrouwengeschiedenis als geschiedenis van vrouwen, Nederlandse geschiedenis als geschiedenis van Nederlanders, etc.). Vormen van wij- en zij-gevoel spelen hierbij een rol. Ook bij aardrijkskunde en maatschappijleer is regelmatig leerstof aan de orde waarbij perspectiviteit een rol speelt. Niet zelden gaat het hierbij ook om waardegeladen leerstof. Onder dit thema kan onderzoek plaatsvinden dat zich richt op - Identificatie bij de maatschappijvakken; - Didactiek van waardegeladen onderwerpen; - Perspectiviteit en multiperspectiviteit.

Gepubliceerd door  Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding 3 april 2023