Joke van Eden 40 jaar bij de HvA: 'Geen jaar was hetzelfde'

Wat was jouw eerste functie bij de HvA?

‘In 1982 solliciteerde ik op de vacature van docent Recepten-en menuleer bij de opleiding Voeding en Diëtetiek. De opleiding viel destijds onder de Prof. Kohnstamm Akademie; een van de voorlopers van de HvA. In mijn eerste functie bij de opleiding gaf ik vooral les in voedselbereiding en levensmiddelenleer. Destijds heb ik nog meegewerkt aan het herschrijven van het boek Receptenleer. Dit boek staat nog steeds op de literatuurlijst bij een aantal opleidingen.’

Wat heb je de afgelopen 40 jaar allemaal gedaan bij Voeding en Diëtetiek?

‘Geen jaar was hetzelfde. Als curriculumvoorzitter/ontwerper heb ik meerdere onderwijsvernieuwingen in gang gezet. Maar ik heb vooral binnen veel verschillende vakgebieden modules ontworpen en lesgegeven. Modules zoals Productontwikkeling, Sensorisch Onderzoek, Foodcultures, Food Science, Consumentengedrag, Voedselkwaliteit, Duurzaamheid en Ethiek. Daarnaast begeleidde ik studenten tijdens hun stage en afstuderen en gaf ik les binnen verschillende minoren.’

‘Ook werkte ik regelmatig mee aan internationale projecten zoals de bakwedstrijd ‘Grandma’s design, Revisiting Europe’s baking heritage’. Onze studenten filmden traditionele koek- en gebakgerechten bij deelnemers thuis. Vervolgens kozen fooddesigners één recept als startpunt voor hun creatie. De recepten werden vastgelegd in een indrukwekkend boekwerk dat ik na afloop van de wedstrijd in ontvangst mocht nemen. Een bijzonder project!’

Wat spreekt je zo aan in voeding?

‘Voeding is leuk omdat het zo alledaags is. Het is een uitdaging om elke dag lekker en ‘goed’ eten op tafel te zetten. Goed en vers eten heb ik van kinds af aan meegekregen. Mijn ouders stuurden mij vaak een half uur voor het eten naar de slager om een onsje ‘vers’ gesneden achterham te halen of naar de moestuin om groente te oogsten. Koken en eten gaat ook over gezondheid, voedselkilometers, de inrichting van ons landschap, de toekomst van boeren, het milieu en het wereldvoedselvraagstuk. Dat maakt het zo veelzijdig.’

‘Goed koken is bovendien niet alleen verstand hebben van ingrediënten, maar ook weten hoe smaken tot stand komen. Tijdens een recent stagebezoek bij Mister Kitchen ontdekte ik dat een van de oprichters de auteur bleek te zijn van Smaakspoken; een kinderboek over het belang van proeven. Een prachtig verhaal in een mooi geïllustreerd boek, echt een aanrader.’

‘Waar ik ook echt een passie voor heb zijn foodfilms. In mijn vrije tijd, maar ook in mijn lessen. Ruim 15 jaar geleden keek ik met studenten van de minor Eetcultuur iedere week fragmenten uit een film of documentaire over voeding. Daarna discussieerden en filosofeerden we over de sociale en culturele rol van voeding, de vraaggerichte markt en de invloed van technologie en globalisering op onze eetcultuur. En vergeet niet de invloed van ‘chefs’ op onze eetgewoonten. Ottolengi is een werkwoord geworden. Sowieso staat voeding volop in de aandacht van de media. Zelf luister ik ook graag naar podcasts over eten, zoals Etenstijd en Makkelijke Eters.’

Wat vind jij van alle voedingshypes?

‘Het is grappig om te zien hoe dingen die vroeger heel normaal waren nu een foodtrend zijn, zoals home-made en lokaal. Eind jaren ‘70 was het doodgewoon om producten uit het seizoen te eten, ander eten was er niet of was onbetaalbaar. De afgelopen 40 jaar heb ik gewoonten en voorkeuren zien veranderen, trends en hypes zien komen en gaan. Dat maakt voeding en voedsel zo boeiend. ‘

‘Het vertalen van voedingstrends naar innovatieve, duurzame en smaakvolle producten vind ik overigens een van de uitdagingen van deze tijd. Tijdens (afstudeer) projecten ontwerpen onze studenten prototypen op basis van bijvoorbeeld zeewier, eendenkroos, of oesterzwammen geteeld op koffiedik. Daarnaast doen ze onderzoek naar de gezondheidseffecten van deze ingrediënten en de impact van de productie op het milieu. Superinteressant!’

Hoe bleef je jezelf ontwikkelen tijdens je loopbaan?

‘Tien jaar geleden kreeg ik de kans om de wetenschappelijke master Evidence Based In Teaching te volgen. Inclusief een studiereis met mijn studiegenoten (lees: HvA-docenten) naar Columbia University in New York. Als kers op de taart mocht ik een jaar later een artikel over mijn onderzoek presenteren tijdens het International Culinary Arts & Sciences congres in New Jersey. Afgelopen jaar bezocht ik samen met een van mijn studenten dit congres in Lyon. Zij gaf daar een posterpresentatie over haar afstudeeronderzoek ‘Dutch quinoa’. Een onderzoek naar het positioneren van voedingsmerken die plantaardige en lokaal geproduceerde producten verkopen op de B2B-markt.’

Wat zijn volgens jou de grootste onderwijsveranderingen in de afgelopen 40 jaar?

‘In de rol van projectmanager of curriculumvoorzitter was ik altijd heel betrokken bij onderwijsvernieuwing. In de jaren ‘80 en ’90 was het onderwijs hoofdzakelijk aanbod-gestuurd. Het curriculum bestond uit veel verschillende vakken.

Onze opleiding introduceerde destijds in navolging van ‘Maastricht’ het probleemgestuurd onderwijs in het derde studiejaar. Wij waren echte pioniers. Dat was in een periode dat studenten (en ook docenten) lesroosters hadden van 30 uur. Vanwege het teruglopende aantal studenten waren er helaas minder financiële middelen ter beschikking voor het hbo. We moesten daarom bezuinigen. Studenten kregen minder les- en contacturen en het aantal zelfstudie-uren ging omhoog.’

‘Vanaf 2001 deed de Brede Opleiding Voeding (BOV) zijn intrede, met de pizza als metafoor. De eerste 2 studiejaren waren de pizzabodem en de tomatensaus. Studenten kregen een gedegen basis via projectonderwijs, skills, beroepsoriënterende stages en profielweken. In het derde jaar kozen studenten 12 modules uit een aanbod van 23. Die modules waren weer gekoppeld aan verschillende 7 profielen: de garnering. Best een breed aanbod dus. Ook deed de digitale leeromgeving Black Board zijn intrede. Hoorcolleges kwamen in opkomst en we werkten steeds meer aan de hand van projectonderwijs en competentiegericht onderwijs.’

En dan nu weer een nieuw curriculum?

‘Ja, 4 jaar geleden heeft de opleiding het curriculum wederom op de schop genomen. Ik was kort betrokken bij de ontwikkelfase, maar niet bij de uitvoering. Het komt erop neer dat het kennismaken met de beroepspraktijk vanaf de propedeuse meer nadruk krijgt. Dit doen we door praktijk- en vraaggestuurd onderwijs waarbij de student verantwoordelijk is voor zijn of haar eigen leerproces en ook de urgentie voelt om te leren.’

In hoeverre zijn studenten veranderd?

‘Studenten zijn nog altijd even enthousiast en leergierig. Ze zijn alleen assertiever, wereldser en digitaal vaardiger doordat zij opgroeien in een informatiemaatschappij. Ik vind het een positieve ontwikkeling. Studenten hebben nu veel meer inbreng tijdens de lessen. Dat werkt motiverend voor iedereen.’

En jouw toekomst?

‘Het komende jaar begeleid ik studenten tijdens hun stage en afstudeeronderzoek, waaronder vijfdejaarsstudenten. Zij vormen de laatste lichting van het ‘oude’ curriculum dat ik in 2000 geïnitieerd heb samen met mijn collega’s. In februari 2024 zet ik definitief een punt achter mijn loopbaan. Dat lijkt mij een mooi moment om afscheid te nemen. Tot die tijd blijf ik genieten van de studenten en collega’s.’