Luchtwegzorg aan IC-patiënten verbeteren

‘Een deel van de jaarlijks in Nederland opgenomen IC-patiënten wordt kunstmatig beademd’, vertelt Willemke Stilma. ‘Door de beademingsbuis kunnen de stembanden zich niet sluiten. Dat maakt hoesten lastiger waardoor er slijm achterblijft in de luchtwegen. We vermoeden dat dit risico’s geeft op infecties en gaswisseling in de longen. We willen dat slijm dus uit de longen hebben. Maar over de manier waarop we dit doen, zijn de meningen sterk verdeeld.’

Verschillende werkwijzen

Stilma is programmacoördinator van de Master Critical Care en docent-onderzoeker bij de opleiding Verpleegkunde. ‘Het intrigeerde mij dat IC-verpleegkundigen veel tijd besteden aan uiteenlopende luchtweghandelingen om slijm uit de longen van de beademde patiënt te verwijderen, terwijl we niet weten of en hoe effectief deze handelingen zijn.’

Tijdens een van haar eerste onderzoeken bracht Stilma daarom met een vragenlijst in kaart hoe het slijm uit de longen van IC-patiënten verwijderd wordt op de verschillende IC’s in Nederland en wat de overtuigingen hierbij zijn. ‘Op de ene IC wordt het slijm alleen weggezogen met een slangetje, een andere IC vernevelt daarbij ook 4 keer per dag medicatie, of bevochtigt de ingeademde lucht waardoor het slijm makkelijker naar buiten kan. Soms wordt een hoest handmatig nagebootst met een ballon. Op 21% van de IC’s wordt de hoestmachine ingezet. Het apparaat is aanvankelijk ontworpen voor mensen met een spierziekte. Zij hebben gezonde longen. We weten nog niet goed welk effect het gebruik heeft op mensen met zieke longen.’

Nieuwe onderzoeksrichting

Na dit verkennende onderzoek organiseerde Stilma een aantal focusgroepen met deskundigen die de hoestmachine inzetten op de IC. Stilma: ‘Hieruit bleek dat het apparaat met name gebruikt wordt wanneer mensen moeilijk van de beademing af komen óf wanneer zij het apparaat thuis al gebruikten. De hoop is dat mensen door dit apparaat eerder weer helemaal zelfstandig kunnen ademen. Maar er bestaat geen consensus over het gebruik ervan bij IC-patiënten. Daarom hebben we ook in de literatuur gekeken welke kennis erover te vinden was. Ook daar zagen we een enorme variatie.’

Tijdens de analyse van de resultaten uit de focusgroepen, brak de covid-19-pandemie uit. ‘Ik werkte tijdens de eerste covid-19-golf 2 dagen per week op de IC van het Amsterdam UMC, locatie AMC, en gaf 1 dag per week online les’, vervolgt Stilma. ‘Mijn onderzoeksdagen naar de hoestmachine werden ingezet voor nieuw praktijkonderzoek. Mijn promotor Marcus Schultz en co-promotor Frederique Paulus hadden een nieuw onderzoek opgezet om de beademing van covid-19 patiënten in Nederland in kaart te brengen. We kwamen immers plotseling in een onbekende situatie terecht met een nieuwe patiëntgroep, waarbij veel onduidelijk was over de manier van beademen en behandelen.’

Buikligging bij covid-19-patiënten

In 22 Nederlandse ziekenhuizen verzamelden Stilma en haar collega’s vervolgens data over de manier van beademen van covid-19-patiënten. Stilma: ‘Ik onderzocht onder meer hoe buikligging werd toegepast bij deze groep beademde patiënten. Buikligging geeft minder druk op de longen door het hart en de borstkas. Daardoor krijgt het longdeel aan de rugzijde meer ruimte. De zuurstofopname in het bloed kan zo verbeteren. We zagen dat het op de buik leggen van beademde patiënten veel werd toegepast voor lange, aaneengesloten periodes. Het idee ontstond om buikligging eerder in te zetten op verpleegafdelingen. Het was alleen niet duidelijk hoe.

Om zorgprofessionals wereldwijd te informeren over het gebruik van buikligging ontwikkelden we een praktische richtlijn met 46 IC-deskundigen uit 13 verschillende landen. Tijdens de tweede covid-19-golf werd buikligging ook toegepast bij wakkere patiënten op de IC. In de hoop dat mensen minder snel invasieve beademing op de IC nodig zouden hebben. In onze data van IC-patiënten zagen we dat de meeste patiënten binnen een dag alsnog invasieve beademing nodig hadden. Hier eindigde mijn promotietraject.’

Wat ze ervan vond dat ze halverwege haar promotietraject verder moest met een ander onderwerp? ‘Dat was even schakelen, maar ik was blij dat ik vanuit mijn vak een bijdrage kon leveren tijdens de pandemie.’

Promoveren, en dan?

Het proefschrift van Stilma is dus tweeledig. Het biedt informatie over het gebruik van buikligging bij covid-19-patiënten. Daarnaast toont het aan dat er veel variatie is in het gebruik van luchtwegzorginterventies en de hoestmachine bij kunstmatig beademde patiënten. ‘Om de uitvoerbaarheid en effectiviteit van de hoestmachine te onderzoeken is aanvullend praktijkonderzoek nodig. Dit start binnenkort. Maar voor het zover is, verdedigt ze op donderdag 8 juni om 16.00 uur haar proefschrift in de Amsterdamse Agnietenkapel. In aanwezigheid van haar promotoren prof. dr. Marcus Schultz en prof. dr. Wilma Scholte op Reimer, en co-promotoren prof. dr. Frederique Paulus en prof dr. Louise Rose.