Centre of Expertise Urban Vitality

Meer kwaliteit van leven door Gezond en Actief Ouder Worden

9 sep 2022 11:14 | Urban Vitality

Een wijkgericht, gezondheidsbevorderend groepsprogramma voor en door zelfstandig thuiswonende ouderen. Dat is Gezond en Actief Ouder Worden (GAOW). Het stimuleert deelnemers om bewust en actief om te gaan met ouder worden. Daardoor kunnen zij zo lang mogelijk op een prettige manier thuis blijven wonen. Sinds 2017 wordt het GAOW-programma succesvol toegepast in een aantal buurten in Amsterdam. Onlangs werd een handleiding van het vernieuwde GAOW-programma gepubliceerd vanuit het lectoraat Ergotherapie van de Hogeschool van Amsterdam (HvA). Binnenkort volgt een doorstart en uitbreiding van de gespreks- en doegroepen.

‘Wanneer je jong bent, ga je met alle gemak op pad’, vertelt senior groepsondersteuner Marja Peltenburg. Afstand is geen probleem. ‘Naar mate je ouder wordt, komt je buurt dichterbij en is het steeds belangrijker om mensen in die buurt te kennen. Gezien en gehoord worden. Een praatje maken. Of gewoon even naar iemand zwaaien.’ Peltenburg omschrijft zichzelf als een actieve inwoner van Amsterdam. Vanuit het Amsterdamse burgerinitiatief Wij Ouder Wijzer initieerde ze de afgelopen 5 jaar 7 gespreks- en doegroepen geïnspireerd op het GAOW-programma. Dit deed ze samen met andere senior groepsondersteuners en ergotherapeuten, van wie Nilke Duinkerken er één is. De laatste heeft een zelfstandige ergotherapiepraktijk in Amsterdam en Castricum en geeft daarnaast les aan de opleiding Ergotherapie van de HvA.

Honderden jaren kennis

Peltenburg ontmoette één van de onderzoekers van het GAOW-programma bij een presentatie over stadsdorpen. ‘Ik wilde direct mijn steentje bijdragen.’ Inmiddels is ze 5 jaar verder en heeft ze 7 groepen senioren ondersteund in verschillende Amsterdamse stadswijken. ‘Iedere groep bestaat uit 6 tot 12 ouderen. De senior groepsondersteuners werven de deelnemers in hun eigen netwerk. Of op plekken waar ouderen geregeld komen. Ook spreken we af en toe met medewerkers van het Buurtteam. We geven geen cursus’, benadrukt Peltenburg. ‘Ons motto is: samen weten we meer. Ieder weet prima voor zich hoe hij of zij het beste gezond oud kan worden. Samen hebben we honderden jaren kennis in huis om elkaar te ondersteunen.’

Duinkerken: ‘De eerste bijeenkomst zorgen wij dat de gesprekken op gang komen door de inzet van bepaalde werkvormen. Daarna bepalen deelnemers in overleg welke onderwerpen voor hen belangrijk zijn. We hebben bijvoorbeeld een keer door het tekenen van een zonnestelsel ons netwerk in kaart gebracht. Wie staan er dichtbij mij? Wie niet? En bij wie zou ik om hulp vragen?’ Peltenburg: ‘De gespreksonderwerpen beslaan het hele leven. Een deelneemster met beginnende dementie wilde het graag hebben over de opzet van een levenstestament. Een ander zocht een huishoudelijke hulp. Vind je weg maar eens in deze ingewikkelde maatschappij.’

Gelijkgestemden om je heen

De groepen senioren komen op openbare plekken samen. ‘In de OBA bijvoorbeeld, of in een buurthuis. Zo lang het maar geen zorginstelling is’, aldus Peltenburg. Soms staan er activiteiten op het programma. Duinkerken: ‘We haken een bepaald patroon, of versieren een tegeltje met een spreuk. Door te doen, leer je van elkaar. Soms praat dat makkelijker over moeilijke onderwerpen.’ Peltenburg vult aan: ‘We zijn eens naar het huis van de toekomst geweest in Alkmaar. Daar zagen we hoe slimme technologie je leefomgeving aangenamer en veiliger kan maken.’

De meeste gehoorde motivatie om deel te nemen aan een gespreks- en doegroep is: contact. Peltenburg: ‘Nu ik ouder word, besef ik hoe belangrijk het is om mensen in mijn buurt te kennen. Het is fijn als je je verhaal kwijt kunt. Dichtbij. Sommige dingen bespreek je niet tijdens het Paasontbijt met je kinderen. Gewoonweg omdat dat niet prettig is voor beide partijen. Dan is het fijn om een kring van gelijkgestemden om je heen te hebben.’

Duo van senior en beroepskracht

Iedere GAOW-groep wordt ondersteund door een duo van een senior en een beroepskracht die beiden geschoold zijn in het GAOW-programma. Het GAOW-programma is door de jaren heen samen met alle betrokkenen onderzocht en verbeterd. Om het aantal groepen verder uit te breiden zijn meer groepsondersteuners nodig. Vanuit de HvA werden Peltenburg, Duinkerken en andere groepsondersteuners gevraagd om mee te denken over de ontwikkeling van scholing voor deze groep. Peltenburg: ‘We onderzochten eerst wie de groepsondersteuners zijn en wat zij nodig hebben. Opvallend is direct dat de senior ondersteuners uiteenlopende personen zijn. In één ding zijn zij hetzelfde: ze zien allen het belang van het behouden van veerkracht én kwaliteit van leven door betekenisvolle activiteiten.’

Duinkerken: ‘De beroepskracht heeft een gezondheidskundige of sociaal-agogische achtergrond. Natuurlijk onderzochten we ook wat beide krachten nodig hebben om een goede ondersteuner te zijn en blijven. ‘We kwamen al snel uit bij coaching ‘on the job’. Meelopen, het groepsproces ondergaan en met een ervaren kracht bespreken wat er goed gaat en wat je kunt verbeteren.’ Hoe de ondersteuners straks geworven worden, is nog onduidelijk. ‘We werken met de design thinking-methode’, vervolgt Duinkerken. Dat betekent dat niet we niet vooruitlopen op het proces.

Natuurlijk hebben we wensen. Ik zou het heel leuk vinden om op meerdere plekken in Amsterdam dergelijke groepen te ondersteunen.’ Peltenburg: ‘We hebben het tij mee. Overal zetten gemeenten in op burgerinitiatieven. Wanneer de gemeente Amsterdam ons goed ondersteunt, zie ik de toekomst rooskleurig in.’

Over GAOW

Het lectoraat Ergotherapie – Participatie en Omgeving doet sinds 2013 onderzoek naar de toepassingsmogelijkheden van het GAOW-programma. Recent is een nieuwe handleiding gepubliceerd, waarin het vernieuwde GAOW-programma is beschreven. De handleiding biedt een raamwerk aan groepsondersteuners om een GAOW-programma op te zetten en op maat te maken voor en met een groep. Naast de handleiding is een ‘toolkit’ ontwikkeld die inspiratie biedt voor groepsactiviteiten en werkvormen om de groepsbijeenkomsten vorm te geven.

Het vernieuwde GAOW-programma is het resultaat is van een langlopend actieonderzoek waarbij steeds is aangesloten bij maatschappelijke veranderingen, vragen, behoeften en mogelijkheden van ouderen. De werkwijze van Wij Ouder Wijder, waarbij senioren zelf de initiatieven hebben genomen het GAOW-programma in de eigen wijk te introduceren en uit te voeren, samen met formele en informele partners in de wijk op het gebied van zorg, welzijn en ondersteuning van thuiswonende ouderen, is daarbij als inspirerend voorbeeld gebruikt.

In het GAOW-programma staan dagelijkse activiteiten centraal. Dit is te herkennen in de inhoud, werkwijze en onderbouwing en het programma. Dagelijkse activiteiten vormen in het programma zowel aanleiding als middel om stil te staan bij de onderwerpen die deelnemers bezighouden in het proces van ouder worden. Het gaat hierbij om dagelijkse activiteiten die een persoonlijke betekenis hebben voor de deelnemer. Actieve en reflectieve werkvormen stimuleren de deelnemers zelf aan de slag gaan met de vragen, behoeften en wensen die leven door onderling kennis en ervaringen uit te wisselen, te experimenteren en nieuwe kennis en ervaringen op te doen. En plannen te maken en overwogen keuzes te maken over wat men graag wil doen en/of anders wil doen.

Het GAOW-programma richt zich op het ondersteunen en versterken van veerkracht in het omgaan met veranderingen die samenhangen met ouder worden en op het vergroten van mogelijkheden om activiteiten te doen die persoonlijke betekenis hebben met als doel ervaren gezondheid en kwaliteit van leven van deelnemers te verbeteren. Het GAOW-programma richt zich daarbij niet alleen op het versterken van de (persoonlijke) kracht van ouderen. Naast dat deelnemers aan GAOW-groepen eigen sterke kanten onderzoeken en gebruiken, wordt nadrukkelijk ook de aandacht gericht op het verkennen en gebruiken van hulpbronnen in de omgeving van de oudere én op het versterken van mogelijkheden in de eigen omgeving.