Inspelen op verschillen verslavingspreventie jonge statushouders

‘Jonge statushouders hebben 50% minder kans op een behandeling dan Nederlandse jongeren bij psychische klachten of verslavingsproblematiek’, aldus projectleider, senior onderzoeker en hoofddocent Verpleegkunde Jannet de Jonge. ‘Vaak heeft dit te maken met hun culturele achtergrond. Er heerst een groot taboe op praten over problemen. Daarnaast is er veel wantrouwen richting professionele hulpverlening. Ook is er het taalverschil. In Eritrea bestaat er bijvoorbeeld geen woord voor stress, dat maakt communicatie direct ingewikkelder. Dit alles zorgt ervoor dat jonge statushouders dikwijls pas in de zorg terechtkomen op het moment dat er al grote problemen zijn. Denk aan dakloosheid, overlast, suïcidaal gedrag of agressie. We willen deze jonge mensen eerder begeleiden, zodat problemen niet uit de hand lopen en ze beter kunnen integreren.’

Corine Latour, opleidingsmanager en lector Integratie van Psychiatrische en Somatische Zorg, omschrijft het lot van jonge statushouders in Nederland als een dubbel drama: ‘Stel je voor: je ontvlucht je land, vanwege onveilige omstandigheden. Elders wil je zo snel mogelijk een nieuw leven opbouwen. Dit lukt nu niet door trauma’s en ander psychisch leed.’

Onvoldoende aansluiting

Afgelopen najaar startte het lectoraat met een subsidie vanuit FNO GeestKracht een onderzoek naar verslavingspreventie onder de doelgroep. De Jonge: ‘We richten ons in eerste instantie op Amsterdam. Hier wonen zo’n 4.000 jonge statushouders, voornamelijk afkomstig uit Syrië en Eritrea. Er bestaat een format voor een preventief adviesgesprek én is er voorlichtingsmateriaal in diverse talen. Het probleem is dat dit onvoldoende aansluit en terechtkomt bij de jonge doelgroep, zo meldden professionals ons eerder. Om te ontdekken waar dit aan ligt bevroegen we de jonge statushouders en professionals, onder meer via samenwerkingspartner Jellinek en Pharos.’

Uit gesprekken met professionals werd duidelijk dat er veel behoefte is aan kennis en informatie. Bijvoorbeeld over vluchtgeschiedenis, trauma en culturele kenmerken. De Jonge: ‘Jonge statushouders zijn heel kwetsbaar, ook binnen hun eigen netwerk. Wanneer zij zich kwetsbaar opstellen, lopen ze kans op uitsluiting. Je wilt iemand niet nog meer beschadigen. Dat zorgt voor handelingsverlegenheid.’

Investeren in vertrouwen

Eén van de obstakels bij het bereiken van Syrische jongeren is de directheid van Nederlanders. De Jonge: ‘Wij noemen het ‘beestje’ bij de naam. Zij zeggen bijvoorbeeld: ‘Ik heb een zwarte buik.’ Dat betekent: ‘Ik voel me ongelukkig.’ ‘Stress’ is een woord dat bij hen niet dezelfde betekenis heeft als in onze maatschappij. Hun referentiekader is anders: alle vluchtelingen om hen heen hebben regelmatig nachtmerries. Daarnaast speelt gender een belangrijke rol. Een meisje zal bijvoorbeeld veel opener zijn naar een vrouwelijke dan naar een mannelijke hulpverlener.’

Binnenkomen in de Eritrese gemeenschap bleek een stuk ingewikkelder dan vooraf gedacht. ‘Het is een gesloten kring, moeizaam te bereiken voor een professional met een andere culturele achtergrond en status. Het opbouwen van een vertrouwensband kost enorm veel tijd. Onze onderzoeker ging er bijvoorbeeld geregeld tafeltennissen en naar festiviteiten, zoals de afsluiting van de Ramadan. Bij het leggen van verdere contacten worden we momenteel ondersteund door de gemeente Amsterdam, Expertisecentrum Pharos, Stichting Ykeallo - een organisatie die Oost-Afrikaanse statushouders wegwijs maakt in de Nederlandse maatschappij en cultuur- en Startblok Riekerhaven, een woonproject voor jonge, Syrische statushouders.’

Wezenlijke bijdrage

Doordat het verzamelen van informatie meer tijd vraagt, verloopt het onderzoek langzamer dan gepland. De Jonge: ‘Toch maken we mooie stappen. De komende maanden gaan we in een serie bijeenkomsten – samen met een groep jonge statushouders en professionals – aan de slag met onze bevindingen. Aan de hand van de Design Thinking Methode richten we ons op de ontwikkeling van een preventiemethode voor de doelgroep en een training voor professionals. Studenten van de master Digital Design zullen aansluiten voor een digitale vertaalslag, bijvoorbeeld in de vorm van een app of een webpagina.’

Latour: ‘Met de Design Thinking Methode sluiten we écht aan bij de wensen van de jongeren en de professionals. Ondertussen betrekken we studenten meer en meer bij ons onderzoek en brengen we onze bevindingen terug in ons onderwijs. Onlangs legden we bijvoorbeeld verbinding met de projectgroepen ‘Diversiteit in de zorg’ en ‘Jonge statushouders in de zorg’. Ook denken we na over manieren om onze Syrische studenten meer te betrekken.’

Er bestaan zelfs ideeën voor vervolgonderzoek. ‘Hoe kunnen we jongeren onder de 18 jaar bijvoorbeeld het beste bereiken?’, vervolgt Latour. ‘Kunnen we met de ervaringen van jonge statushouders een ‘train de trainer-programma’ ontwikkelen? En hoe bereiken we asielzoekers die nog wachten op een status?’ Maar eerst richten de onderzoekers zich op een passende begeleidingsmethode voor jonge statushouders en een training voor professionals. De Jonge: ‘Zodat deze jongeren eerder gezien worden, beter in hun vel zitten en een betekenisvol bestaan kunnen opbouwen in de Nederlandse samenleving.’