Centre of Expertise Urban Vitality

Hartrevalidatie thuis ondersteunt kwetsbare ouderen

17 feb 2022 00:00 | Urban Vitality

Een grote groep kwetsbare ouderen neemt niet of nauwelijks deel aan poliklinische hartrevalidatie in het ziekenhuis. Terwijl dit na een ingrijpende hartoperatie heel belangrijk is om zoveel mogelijk zelfstandigheid en kwaliteit van leven te behouden. Promovendus Michel Terbraak onderzoekt daarom een alternatief: hartrevalidatie thuis. Maar met welke factoren moet je rekening houden bij kwetsbare ouderen? En hoe ontwikkel je een trainingsschema op maat? Zijn promotieonderzoek valt onder het thema Intensieve Complexe Zorg van het Centre of Expertise Urban Vitality (CoE UV) van de Hogeschool van Amsterdam (HvA). Onlangs verschenen de eerste resultaten in een artikel.

‘Kwetsbare ouderen nemen weinig deel aan hartrevalidatie’, vertelt Michel Terbraak. ‘In Nederland wordt hartrevalidatie doorgaans aangeboden in de polikliniek van een ziekenhuis. Een groot probleem voor ouderen is hierbij hun transport. Daarnaast voelen ouderen zich er vaak niet thuis of voelen zij niet de noodzaak, omdat ze veelal trainen met jongere, fittere mensen. Ik denk dat ouderen beter kunnen revalideren in hun thuissituatie. Uiteindelijk is het de bedoeling dat zij daar actief blijven.’ Terbraak is promovendus en werkt als docent-onderzoeker bij de opleiding Fysiotherapie van de HvA. ‘De groep mensen die kampt met hartproblemen is aanzienlijk. Wanneer je kijkt naar problemen met betrekking tot het hart en de vaten, dan praat je over 500.000 mannen en 300.000 vrouwen in Nederland. Zo’n 60 à 70 procent hiervan is 70 jaar of ouder. Met de huidige vergrijzing wordt deze groep alleen maar groter. Ouderen hebben daarbij 20 procent meer kans op een heropname. Ze lopen een 10 procent groter risico op vroegtijdig overlijden.’

Trainen in de thuissituatie

Terbraaks promotieonderzoek is een samenwerking tussen de HvA, het Amsterdam UMC, patiëntenverenigingen en eerstelijns paramedici, zoals fysiotherapeuten en wijkverpleegkundigen. ‘We zijn gestart met een haalbaarheidsstudie (pilot). Met een groep fysiotherapeuten onderzochten we wat nodig is bij de opzet van thuisrevalidatie voor kwetsbare ouderen. Als voorbereiding hierop ontwikkelden we een scholingsprogramma voor fysiotherapeuten en wijkverpleegkundigen. We leerden hen hoe je de revalidatie kunt opzetten, welke problemen je tegenkomt en hoe je omgaat met kwetsbaarheid. Hartrevalidatie doe je niet alleen. Naast trainen zijn zaken als medicatietrouw en voeding heel belangrijk. Dit moet je als team begeleiden.

In de praktijk analyseerden we wat wel en niet lukte. Bij een groot deel van de ouderen was krachttraining en oefenen van dagelijkse activiteiten goed haalbaar. Conditietraining was voor sommigen te zwaar. De inspanningstesten, die normaliter gebruikt worden, waren niet allemaal uitvoerbaar in de thuissituatie. Daarom onderzochten we een passende inspanningstest, waarbij ouderen staand op de plaats twee minuten hun knieën heffen. Naast de inspanningstest moesten ook de trainingsdoelen worden aangepast. Met ouderen richt je je niet alleen op conditie, maar vooral op het behoud van zelfstandigheid en kwaliteit van leven. Dit vraagt een andere aanpak van de fysiotherapeut. De samenwerking met de wijkverpleegkundige is daarbij essentieel. Hiervoor is goed contact en een gezamenlijke dossiervoering noodzakelijk.’ Onlangs werden de resultaten uit deze deelstudie gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift ‘Physiotherapy Theory and Practise’. [LINK NAAR ARTIKEL]

Enthousiaste reacties

Op de haalbaarheidsstudie volgde een effectiviteitsstudie. ‘Het hoofddoel hiervan was om aan te tonen of we heropnamen en voortijdig overlijden konden beïnvloeden. We vergeleken twee groepen patiënten met elkaar: een groep die reguliere zorg ontving en een groep die begeleid werd door een wijkverpleegkundige en een fysiotherapeut in de thuissituatie. De wijkverpleegkundige ondersteunde, na een warme overdracht vanuit het ziekenhuis, met leefstijladviezen en bij de controle van medicatie, in samenwerking met de apotheker. Helaas konden we tijdens deze studie niet aantonen dat ons programma effectiever was dan de reguliere zorg. Mogelijk waren de betrokken ouderen te kwetsbaar om voldoende vooruitgang te boeken. We leerden daardoor dat het heel belangrijk is om vooraf te onderzoeken hoe kwetsbaar ouderen zijn. Sommigen zijn nog goed trainbaar. Voor anderen is een palliatief traject, passend bij de laatste fase van het leven, meer wenselijk.

Toch zagen we dat de betrokken professionals heel enthousiast waren over onze manier van werken. Zij gaven aan met onze methode ouderen te kunnen behandelen, die anders waarschijnlijk tussen wal en schip waren beland. En na verloop van tijd vermoedelijk opnieuw in het ziekenhuis. Ouderen worden namelijk niet altijd (juist) verwezen voor hartrevalidatie. Van de ouderen die sterk genoeg waren om te trainen, ervoeren velen meer zelfvertrouwen en zelfstandigheid. Ook onze scholing werd in de eerste lijn enthousiast omarmd. Er kwamen zelfs lokale doorstartprojecten op gang, bijvoorbeeld bij samenwerkingspartner Cordaan.’

Passende richtlijnen

Momenteel werkt Terbraak aan de doorontwikkeling van de inspanningstest. ‘We weten nog niet of deze ook de vooruitgang meet. Dit onderzoeken we nu.’ Daarnaast wordt er een protocol voor hartrevalidatie aan huis ontworpen. ‘We analyseren welke ouderen baat hebben bij deze ondersteuning. Met experts op het gebied van nevenaandoedingen, zoals reuma, heup- en knieartrose of longaandoeningen, zoeken we uit welke aanpassingen bij hartrevalidatie aan huis nodig zijn voor specifieke doelgroepen. Onze bevindingen zetten we straks om in een richtlijn. Daarnaast onderzoeken we met geriatrische revalidatiecentra of we thuisrevalidatie gezamenlijk kunnen opzetten.’ Het ultieme resultaat? ‘Dat er straks een mooie richtlijn ligt voor professionals, dat we kwetsbare ouderen goed bereiken én dat het percentage dat deelneemt aan hartrevalidatie stijgt.’

Achtergrond onderzoek

Het onderzoek naar hartrevalidatie voor kwetsbare ouderen in de thuissituatie startte in 2018 onder het overkoepelende onderzoeksproject ‘Van buitensluiten naar centraal stellen’. Dit onderzoeksproject, bestaande uit 8 werkpakketten, is gericht op het betrekken van groepen mensen die nauwelijks deelnemen aan hartrevalidatietrajecten, terwijl ze er veel baat bij kunnen hebben. Te denken valt aan kwetsbare ouderen of mensen met angsten en depressies.

Hiernaast ontving Terbraak in 2019 een NWO-promotiebeurs voor leraren vanuit de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Daarmee gaf hij zijn promotieonderzoek verder vorm. Terbraak promoveert naar alle waarschijnlijkheid in 2024.