Centre of Expertise Urban Vitality

Verantwoord afvallen met behoud van spierkracht

Docent-onderzoeker Amely Verreijen promoveert op het optimaliseren van de behandeling van ouderen met obesitas.

21 dec 2021 16:45 | Urban Vitality

Samen met studenten doet ze al meer dan 10 jaar onderzoek naar het optimaliseren van de behandeling van ouderen met obesitas. In 2014 ontving Amely Verreijen, docent-onderzoeker bij de opleiding Voeding en Diëtetiek, een Promotiebeurs voor leraren vanuit de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Daarmee gaf ze haar promotieonderzoek vorm. Hoe zorg je ervoor dat ouderen verantwoord afvallen met behoud van spiermassa? En hoe belangrijk is de rol van voedingseiwit en krachttraining? Op 12 januari verdedigt ze haar proefschrift.

Amely Verreijen

‘Een behandelrichtlijn voor volwassenen met obesitas bestaat al’, vertelt Verreijen. ‘Deze is echter niet specifiek genoeg voor ouderen. Wanneer je afvalt, gaat je spiermassa vaak achteruit. Als je ouder bent en al minder spiermassa hebt, is deze extra belangrijk om goed te blijven functioneren. In Nederland zijn er door de vergrijzing veel ouderen. 20% van hen heeft ernstig overgewicht, ofwel obesitas. Deze groep komt met allerlei klachten, zoals een te hoge bloeddruk of cholesterol, terecht bij diëtisten. Het is heel belangrijk dat zij hen verantwoord laten afvallen.’

Hart van het onderzoek

In haar studie richtte Verreijen zich op ouderen vanaf 55 jaar. ‘In deze groep is het percentage van mensen met obesitas het hoogst.’ Het hart van haar promotieonderzoek bestond uit 2 interventiestudies, waarbij ze werd ondersteund door een flinke groep vierdejaarsstudenten Voeding en Diëtetiek. ‘Tijdens de eerste studie lieten we 80 ouderen 3 maanden afvallen, verdeeld over 2 groepen. De eerste groep kreeg dagelijks, voor het ontbijt, een eiwitshake met vitamine D en leucine (een aminozuur dat de spieropbouw versterkt).

De tweede groep kreeg een controle-shake. Met dezelfde hoeveelheid energie, maar zonder toevoegingen. Alle ouderen volgden 3 keer per week krachttraining, waarna ze wederom een eiwit- of controle-shake kregen. Spieren bestaan voor een groot deel uit eiwit. We wilden toetsen of ouderen hun spiermassa behouden tijdens een dieet door voldoende eiwitinname én krachttraining. In de groep met de eiwitshake nam de spiermassa een beetje toe. In de andere groep nam het iets af. Na 3 maanden was het verschil per persoon ongeveer een kilo spier. Dat is best veel. Stel je maar een biefstuk voor met dat gewicht.’

Eiwitten én krachttraining

Ook de tweede interventiestudie, waarbij deelnemers 10 weken lang afvielen met verschillende voedingsadviezen, sommige ondersteund met circuittraining, toonde aan dat ouderen hun spiermassa goed kunnen behouden tijdens het afvallen. ‘Uit literatuuronderzoek weten we dat alleen een eiwitrijk dieet nog steeds verlies van spiermassa kan geven. De combinatie van eiwitrijke voeding én krachttraining is dus heel belangrijk. Op basis van eerder onderzoek en ons eigen onderzoek adviseren we daarom een eiwitinname van 1 tot 1,2 gram per kilo lichaamsgewicht bij ouderen in een periode van gewichtsverlies. Daarbij is het heel belangrijk dat diëtisten voor een zo optimaal mogelijk trainingsprogramma nauw samenwerken met fysiotherapeuten.’

Krachttraining, zo blijkt uit literatuuronderzoek, zorgt ook voor het behoud van sterke botten. Daarnaast lijkt de combinatie van krachttraining én aerobe training, bijvoorbeeld flink wandelen of fietsen, ideaal. ‘Het verbetert het lichamelijk functioneren. Het is sowieso beter om ouderen in een rustig tempo te laten afvallen. In de literatuur wordt aanbevolen niet meer dan 500 calorieën per dag te schrappen.

Om de optimale calorie-inname voor een dieet te meten, maken diëtisten gebruik van formules.’ Verreijen testte er 41. ‘Met de Harris en Benedict-formule – die door veel diëtisten in Nederland gebruikt wordt - kun je ruim 70% van de mensen goed inschatten. Voor 20-30% van de mensen kloppen de uitkomsten niet. Daarom is het raadzaam om aan het begin van een traject voor gewichtsverlies wekelijks te monitoren hoe een lichaam reageert. En het voedingsadvies daarop aan te passen.’

Promoveren en dan?

De resultaten van haar proefschrift heeft Verreijen vrijwel allemaal gepubliceerd. Wat ze nu gaat doen? ‘Ik ben al druk met vervolgonderzoek. In de onlangs afgeronde studie richtten we ons voornamelijk op dierlijke eiwitten. We onderzoeken nu hoe we dit op een ecologisch duurzame manier kunnen doen met meer plantaardige producten. Hierbij onderzoeken we wat dit doet met de spieren en de gezondheid van ouderen.’

Per 1 februari 2022 verlaat ze de HvA en gaat ze naar de HAS Hogeschool in Den Bosch. Op 10 minuten fietsen van haar huis. ‘Natuurlijk hoop ik bij de nieuwe studie betrokken te blijven.’ Maar voor het zover is, verdedigt ze op woensdag 12 januari om 11.45 uur haar proefschrift in de aula van de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam. In aanwezigheid van haar promotoren Prof. Dr. Ir. Marjolein Visser – hoogleraar Gezond Ouder Worden (Vrije Universiteit Amsterdam) en Prof. Dr. Ir. Peter J.M. Weijs – hoogleraar en lector Voeding en Beweging (hoogleraar bij de afdeling Diëtetiek en Voedingswetenschappen van het Amsterdam UMC, lector bij Centre of Expertise Urban Vitality/HvA), en haar copromotoren Dr. Ir. Michael Tieland – senior onderzoeker Voeding en Beweging bij Ouderen, hoofddocent opleiding Voeding en Diëtetiek (Centre of Expertise Urban Vitality/HvA) en Dr. Ir. Mariëlle Engberink – hoofddocent opleiding Voeding en Diëtetiek en lid van het managementteam van de opleiding (HvA).

Veel succes, Amely!