Centre of Expertise Urban Vitality

Gezondheidsbevordering in aandachtswijken tijdens coronapandemie

15 apr 2021 11:09 | Urban Vitality

Bewoners in aandachtswijken worden zwaarder getroffen door de covid-19-pandemie, blijkt uit een rapport van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Mensen wonen vaak met meerdere personen in kleine woningen, hebben veelal een contactberoep en zijn afhankelijk van het openbaar vervoer. Hierdoor worden ze sneller ziek en belanden ze vaker op de Intensive Care (IC). Wat hebben bewoners in deze wijken nodig tijdens én na de pandemie? Bijzonder Lector Gezondheid en Omgeving Lea den Broeder vertelt over haar onderzoek in de Amsterdamse wijk Nieuw-West.

‘We weten dat mensen met lage inkomens zich concentreren in aandachtswijken’, vertelt Lea den Broeder. ‘Omdat de woningen hier goedkoper zijn.’ Den Broeder werkt bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en is één dag per week als bijzonder lector Gezondheid en Omgeving gedetacheerd bij de Hogeschool van Amsterdam (HvA). Ze doet onderzoek naar de wisselwerking tussen mensen en hun leefomgeving én de invloed hiervan op hun gezondheid. Samen met studenten, bewoners, professionals en bewonersorganisaties.

Lea den Broeder

Mooie initiatieven

Volgens Den Broeder weten bewoners zelf vaak het beste wat zij nodig hebben en wat werkt in hun omgeving. In de Amsterdamse wijk Nieuw-West begeleidt ze daarom twee projecten waarin bewoners leidend zijn: CAMERA en de Community Health School. De Community Health School werkt onder meer samen met bewonersorganisatie Stichting Eigenwijks. Den Broeder: ‘Via hen hoorden we dat er tijdens de pandemie heel veel mooie initiatieven ontstonden in de buurt. Bewoners deden boodschappen voor een kwetsbare buur of lieten de hond uit voor iemand die in quarantaine zat. Wijkopbouwwerkers creëerden een YouTube-kanaal – Nieuw-West TV – waarop bewoners bijvoorbeeld sportlessen aan elkaar gaven. Vanuit buurthuizen in de hele stad werden duizenden maaltijden gekookt voor gezinnen bij wie door de pandemie en het verlies van werk opeens veel minder geld was.

Buurtbewoners weten vaak veel meer dan wij. Zij komen op plekken waar de formele hulpverlening niet komt. Sommige mensen laten zich moeilijk helpen. Ik heb wel eens met buurtbewoners door Nieuw-West gelopen. Zij wezen mij een mevrouw aan die dagelijks op haar balkon stond, maar nooit buiten kwam. Buurtbewoners zien dit, omdat zij elke dag door de buurt lopen. Gelukkig is er veel burgerkracht, waardoor zo’n mevrouw wordt gezien en geholpen.’

Burgerkracht vasthouden

‘Het mooie van burgerkracht’, vervolgt Den Broeder, ‘is dat het niet alleen de ontvangers helpt, maar ook de gevers. Van hulp geven ga je jezelf beter voelen. Het zorgt voor de afname van eenzaamheid en geeft verbinding.’ Maar hoe hou je al die mooie initiatieven nu vast? Ook na een pandemie? ‘Het zou mooi zijn om te onderzoeken of er een andere samenwerking mogelijk is tussen bewoners en formele of bestuurlijke instanties. Waarbij bewoners een veel gelijkwaardigere gesprekspartner zijn. Bewonersorganisaties, buurtopbouwwerk en het jongerenwerk kunnen hierin een mooie bemiddelingsrol innemen.

Belangrijke vragen hierbij: kunnen subsidieaanvragen minder bureaucratisch georganiseerd worden? En kunnen subsidies flexibeler en voor langere termijnen afgegeven worden? Je geeft mensen daarmee de vrijheid om van koers te veranderen wanneer dit nodig is. Daarnaast bied je continuïteit. En continuïteit is nu net noodzakelijk wil je mensen écht in beweging krijgen én houden.’

Langetermijnvisie

De coronacrisis heeft, volgens Den Broeder, ook op de langere termijn meer impact op aandachtswijken zoals Nieuw-West. ‘Na deze crisis wordt een economische crisis verwacht. En die slaat meestal harder toe in armere buurten. Mensen verliezen daar eerder hun baan, omdat ze afhankelijk zijn van tijdelijk, onzeker of zwart werk. Werkloosheid zorgt voor schulden. Dit geeft stress. En stress is slecht voor je gezondheid. Het maakt vaak angstig of depressief.’

Hoe kun je zo’n crisis voor zijn? ‘Door nu al te investeren in een wijk en haar bewoners. Bijvoorbeeld door mensen mee te laten denken over wat zij nodig hebben om werkgelegenheid te creëren en veerkrachtig te blijven. Hier ligt een mooie taak voor de gebiedscoördinator van de gemeente.’

Ook vanuit de Community Health School wordt veerkrachtigheid na de coronacrisis een onderwerp van gesprek. ‘Met de kanttekening dat wij dit onderwerp slechts kunnen aansnijden. Het gaat erom wat bewoners willen en nodig hebben. Wellicht vinden zij andere thema’s belangrijker. Dan zullen we ons daarop richten. Ik ben een enorme voorstander van aansluiten bij de prioriteiten van bewoners zelf. Pas dan kom je werkelijk tot duurzame initiatieven.’

CAMERA-project

Binnen het project CAMERA brengen jongeren met foto’s letterlijk in beeld hoe hun voedselomgeving eruitziet, wat ze ervan vinden en hoe je deze verbetert Den Broeder: ‘Vanwege de pandemie viel dit project afgelopen jaar stil. Het is heel moeilijk om op afstand honderden foto’s met elkaar te beoordelen en te ordenen. We zoeken nu naar een manier om dit project toch door te laten gaan.’

Community Health School

Binnen de Community Health School leren bewoners en studenten van de opleiding Voeding en Diëtetiek van elkaar. De bewoners krijgen samen met de studenten een serie colleges, waarin ze veel leren over gezondheid. Deze kennis verspreiden zij in hun wijk. Studenten verkennen aan de hand van opdrachten van de bewoners de wijk. Zo leren zij van en met elkaar. Dit jaar veelal digitaal. Den Broeder: ‘Tijdens de pandemie zagen we dat ons project bewoners op een positieve manier bezighield en stimuleerde. Zo voerde een groepje bewoners bijvoorbeeld een enquête uit onder ouderen in hun wijk. Hoe gezond voelen zij zich? En wat hebben ze nodig?’