Publicatie: buikligging bij wakkere covid-19-patiënt

1 apr 2021 14:29 | Urban Vitality

Wanneer beademing op de Intensive Care (IC) niet voldoende oplevert, worden patiënten vaak op hun buik gelegd. Dit geeft meer ruimte aan de longen en zorgt voor een grotere zuurstofopname. Kun je deze zogenaamde buikligging ook toepassen bij wakkere covid-19-patiënten op de verpleegafdeling of de IC? En waar moet je dan rekening mee houden? Docent-onderzoekers en een student van de Hogeschool van Amsterdam (HvA) werkten mee aan een publicatie over dit onderwerp tijdens de covid-19-pandemie.

‘Wanneer beademing op de IC niet voldoende oplevert, draaien we patiënten vaak op hun buik’, legt Willemke Stilma uit. ‘Dit geeft minder druk op de longen door het hart en de borstkas. Daardoor krijgt het longdeel aan de rugzijde meer ruimte. De zuurstofopname in het bloed kan dan stijgen met drie tot vier procent.’ Stilma is docent bij de opleiding Verpleegkunde en de master Critical Care. Ze doet promotieonderzoek naar de toepasbaarheid, veiligheid en effectiviteit van de hoestmachine bij invasief beademde patiënten, degenen die zuurstof toegediend krijgen door een beademingsbuis in hun luchtpijp, op de IC.

Willemke Stilma

Onvoldoende zuurstof

Bij covid-19-patiënten is de opname van zuurstof een probleem. Daarbij is er op veel plekken in de wereld een tekort aan zuurstof en IC-bedden en -apparatuur. Stilma: ‘We kennen de beelden van verpleegkundigen in India, die op de aanvoer van zuurstofflessen staan te wachten, zodat ze patiënten zo snel mogelijk kunnen helpen. Mijn promotor, Marcus Schultz, vatte het idee op om een praktische richtlijn te maken over hoe je wakkere, nog niet beademde, covid-19-patiënten op hun buik kunt leggen. Op verpleegafdelingen of op de IC. Wellicht helpt het om eerder in het ziekteproces zo de opname van zuurstof in het lichaam te verbeteren. Maar, waar moet je rekening mee houden? Zo ontstond het idee om met een internationale groep van deskundigen een praktische richtlijn te schrijven over buikligging bij wakkere covid-19-patiënten op verpleegafdelingen óf op de IC. Zowel toepasbaar in Westerse landen als in landen waar minder of weinig middelen beschikbaar zijn.’

43 professionals uit 16 landen

Het onderzoek startte vlak na de eerste covid-19-golf en duurde tien maanden. ‘In ons eigen netwerk zochten we naar deskundigen. Al snel kwamen we de eerste publicaties tegen over de toepassing van buikligging bij wakkere covid-19-patiënten. We benaderden de schrijvers ervan. Zo bouwden we aan een multidisciplinair team van bijvoorbeeld fysiotherapeuten, IC-verpleegkundigen en IC-artsen. Uiteindelijk vonden we 43 professionals uit 12 verschillende landen bereid om mee te werken. Dat was heel bijzonder in een tijd, waarin de werkdruk in ziekenhuizen ontzettend hoog was.’

De professionals werden verdeeld in drie groepen. ‘De eerste deed onderzoek naar bestaande literatuur. De tweede – veel verpleegkundigen – kwam met praktische aandachtspunten en een lijst van aanbevelingen. De derde groep – professionals uit landen als China, Thailand, Laos en Brazilië - maakte de vertaalslag van de aanbevelingen naar praktisch uitvoerbare richtlijnen voor professionals in landen met weinig middelen.’

Internationale publicatie

Stilma coördineerde het onderzoek. ‘Vanwege de diverse tijdszones verliep bijna alle uitwisseling van informatie via de mail. Daarnaast werkten we samen in een online document. Aanvankelijk vroeg ik me af of dit zou werken. Toen ik ’s avonds een keer keek, zag ik dat er allerlei professionals wereldwijd zaten te typen. Werkelijk hartverwarmend dat mensen dit deden na een drukke dienst in het ziekenhuis.’

Het onderzoeksresultaat verscheen in de vorm van een artikel , halverwege maart, in The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene. De conclusie: buikligging kan bij wakkere covid-19-patiënten veilig worden toegepast én zorgt voor een grotere opname van zuurstof door het lichaam. Of je door het toepassen van buikligging in een vroeg stadium een IC-opname voorkomt, kan nog niet gezegd worden. Stilma: ‘Hiervoor is meer onderzoek nodig. Maar in sommige landen heb je gewoonweg geen alternatief. Dan is het raadzaam om mensen al in een vroeg stadium op hun buik te leggen.’

Praktische richtlijnen

Het mooie van deze richtlijn vindt Stilma dat de adviezen door een grote en diverse groep van deskundigen en wetenschappers zijn geschreven en worden gedragen. ‘Daarnaast is het een heel praktisch handvat voor verpleegkundigen en artsen. Wereldwijd. We hebben bijvoorbeeld omschreven hoe je – door ondersteuning met kussens – voorkomt dat patiënten naderhand schouderklachten krijgen. Of hoe patiënten het beste kunnen eten. Even een uurtje rechtop, zodat hun voeding niet terugzakt in hun longen en zorgt voor ontstekingen.’

Inmiddels wordt buikligging ook bij wakkere covid-19-patiënten toegepast op de verpleegafdeling van het Amsterdam UMC, locatie AMC. ‘En een Braziliaanse medeauteur vertelde me onlangs dat ze het in hun overbelaste zorgsysteem heel veel toepassen. Hij noemde het zelfs ‘life saving’. Dat raakt me enorm.’

Kritische studenten

Stilma’s studenten van de opleiding Verpleegkunde mochten de publicatie beoordelen. ‘Zij lopen allemaal stage. Ook met covid-19-patiënten op de IC of op een verpleegafdeling. Ze waren zeer positief over de toepassing, maar ook kritisch richting onze onderzoeksmethode. Onze ‘search string’ (streng van zoekwoorden) ontbrak bijvoorbeeld in het artikel. Ik werd direct op mijn vingers getikt. Geweldig!’

Het promotieonderzoek van Stilma kreeg door de covid-19-pandemie een iets andere wending. ‘Ik ga verder met onderzoek naar het belang van buikligging bij covid-19-patiënten op de IC. Dat verpleegkundigen onderzoek doen, is nog niet gebruikelijk. Daarom neem ik mijn studenten graag mee in mijn proces. Mijn doel is het steeds verder ontwikkelen en professionaliseren van mijn vak. Dat komt de kwaliteit van zorg uiteindelijk ten goede.’