Serious game maakt besluitvorming inzichtelijk

HvA-onderzoekers vertalen nieuwe inzichten naar serious game RiRa Warmtenetspel

15 feb 2022 15:08 | Kenniscentrum Techniek

Voor welke keuzes komen vastgoedeigenaren te staan bij de ontwikkeling van een warmtenet? Studenten van de minor Energiepositieve stad van de Hogeschool van Amsterdam (HvA) weten dat nu als geen ander. Zij speelden online het RiRa warmtenetspel, ontwikkeld door onderzoekers van het lectoraat Energie en Innovatie van de HvA, samen met Serious Games-designer Daan Groen.

Stel, je bent vastgoedondernemer in Amstel III, een kantorengebied in Amsterdam Zuidoost dat getransformeerd wordt tot een gemengde stadswijk. Verduurzaming staat centraal in de plannen en er is restwarmte van een datacenter beschikbaar. Voor welke warmteoplossing ga je dan?

Uitdagende opdracht

Studenten van de minor Energiepositieve stad kregen de maandagmorgen na de kerstvakantie meteen een uitdagende opdracht voor hun kiezen. ‘Bepaal je key successfactoren - bijvoorbeeld openheid, betaalbaarheid en toekomstbestendigheid - en selecteer op basis daarvan het scenario dat bij je past,’ instrueerde docente Renee Heller, lector Energie en Innovatie bij de HvA, hen tijdens de online les.

De deelnemers hadden de keuze uit vier scenario’s, elk met zijn eigen voor- en nadelen: 1. een warmteoplossing per gebouw, dus niet per gebied 2. een bronnet met lokale restwarmte en gebiedswarmte- en koudeopslag (WKO) en warmtepompen in de gebouwen 3. een lokaal warmtenet op lage temperatuur (LT) met lokale restwarmte met gebieds-WKO, en warmtepompen centraal en in de gebouwen en 4. stadswarmte en -koude met lokale restwarmte op middentemperatuur (MT).

Over de serious games is ook een podcast gemaaikt. Beluister de Podcast Gamen voor duurzaamheid

Andere uitgangspunten, andere oplossingen

Tijdens het spel scherpte de spelleider de wettelijke norm aan tot de toepassing van alleen lokale bronnen voor warmtevoorziening. Dit dwong enkele deelnemers om van scenario te wisselen en dat was precies wat Heller voor ogen had. ‘Andere uitgangspunten van beleid leiden tot andere oplossingen. Het is belangrijk om je daar tijdens een besluitsvormingsproces van bewust te zijn,’ benadrukt ze. ‘Bovendien komt het in de praktijk vaak voor dat stakeholders beslissingen moeten nemen op basis van voorlopige aannames en dat keuzes in een latere fase herzien moeten worden, bijvoorbeeld als de gemeente van koers verandert.’

Tijdens het spel met de studenten kwam geen van de vier scenario’s als beste uit de bus. Ook dat komt overeen met de werkelijkheid, aldus Heller. ‘De silver bullet bestaat niet. Of een warmteoplossing geschikt is voor een bepaald gebied, hangt af van allerlei factoren – van de beschikbare ruimte tot de belangen van de diverse stakeholders. Daar moet je je in een besluitvormingsproces goed in verdiepen.’

Energiepositief gebied ontwerpen

De studenten kunnen de inzichten die ze met het spel hebben opgedaan meteen toepassen. ‘Ze moeten dit semester een energiepositief gebied ontwerpen, met een stappenplan voor hoe ze dit binnen tien jaar kunnen realiseren,’ vertelt Heller.

Amstel III

Het RiRa wamtespel is ontwikkeld binnen het tweejarige onderzoeksproject Amstel III (2019-2021) . De HvA onderzocht hierin samen met vijf partners de kansen voor samenwerking in warmteoplossingen, en de economische haalbaarheid van het benutten van de restwarmte van datacenters.

Corona gooide halverwege het project roet in het eten en de onderzoekers moesten het voorgenomen co-creatietraject heroverwegen. ‘We waren bezig met de ontwikkeling van een afwegingskader, gestoeld op metingen in het gebied. We speelden al langer met het idee dit proces van afwegen in spelvorm te gieten. De lock-downs brachten ons op het idee ook een online versie te maken van het bordspel,’ licht projectleider Felia Boerwinkel toe.

Online versie

Heller en Boerwinkel riepen hiervoor de hulp in van Serious Games designer Daan Groen. ‘Serious Games zijn goed inzetbaar bij besluitvormingstrajecten, vooral als meerdere partijen een besluit moeten nemen op het moment dat een duidelijke keuze ontbreekt. Ze moeten dan in korte tijd heel veel (onderzochte) informatie beoordelen,’ vertelt hij. De uitdaging bij het RIRA Warmtenetspel was de informatie slim te visualiseren voor de spelers. ‘Mensen verwerken beeld sneller dan tekst. Daarom heb ik in het spel veel met iconen, diagrammen en kleuren gewerkt. De spelregels zijn zo ontworpen dat ze de spelers beter door het besluitvormingsproces te begeleiden.’

Gesprekstool

Het warmtespel geeft inzicht in het besluitvormingsproces rond de ontwikkeling van warmteoplossingen, welke opties er zijn er, en wat deze betekenen voor de diverse stakeholders in een gebied. ‘Degene met de meeste punten wint, en deelnemers krijgen extra punten als ze met elkaar tot een oplossing komen,’ legt Boerwinkel uit. ‘Dat maakt het tot een handige gesprekstool, zeker in situaties waarin partijen het lastig vinden om de eerste stap te zetten.’ Het spel biedt daarmee ook meerwaarde in het onderwijs: studenten krijgen bij het spelen ervan de complexiteit mee van een dynamisch besluitvormingsproces.

Breder inzetten

Boerwinkel en Heller willen het spel nog breder gaan inzetten, bijvoorbeeld voor de ontwikkeling van warmteoplossingen in andere delen van de stad. ‘We kunnen het ook spelen met studenten van de nieuwe master Urban Tech en nieuwe casussen toevoegen. Volop mogelijkheden dus,’ aldus Heller.

Meer lezen

Beluister de Podcast Gamen voor duurzaamheid

Tweejarig onderzoeksproject Amstel III (2019-2021)

Lectoraat Energie en Innovatie