Kenniscentrum Techniek

Een tweede leven voor afgedankte producten en materialen

Eindresultaten HvA-onderzoek Repurpose Driven Design and Manufacturing

8 mrt 2022 10:54

Er zijn volop kansen om afgedankte producten en materialen een waardevol tweede leven te geven. Een en ander vraagt wel om een andere manier van samenwerken en herinrichting van bedrijfsprocessen. Dat benadrukken Inge Oskam en Marco van Hees van de Hogeschool van Amsterdam, (HvA), nauw betrokken bij het project Repurpose Driven Design & Manufacturing (REPURPOSE, 2019-2021). Het onderzoek geeft inzicht in de mogelijkheden, risico’s en beperkingen van REPURPOSE. Daarmee ligt er nu een stevige basis voor vervolgonderzoek en opschaling van initiatieven.

Van hippe tassen van reclamedoek tot riemen gemaakt van oude autobanden. Overal duiken initiatieven op om afgedankte producten en materialen een nieuw leven te geven; niet alleen in de creatieve sector maar ook bij producenten die willen verduurzamen. ‘Het zijn vaak initiatieven op kleine schaal, met producten die tot stand zijn gekomen op basis van trial and error,’ zegt Inge Oskam, lector Circulair Ontwerpen & Ondernemen bij de HvA.

REPURPOSE kan de levensduur van materialen flink verlengen. Dat scheelt veel energie en CO2-uitstoot bij het delven van grondstoffen en de productie van materialen. ‘Maar er is nog heel weinig kennis over wat REPURPOSE nu precies inhoudt en welke aanpak het beste werkt,’ benadrukt Oskam.

Bekijk hier de Repurpose eindpublicatie

Duik in de materie

REPURPOSE Driven Design and Manufacturing is het eerste onderzoeksproject in Europa dat het thema in de volle breedte, vanuit meerdere perspectieven, heeft bestudeerd. ‘We hebben geïnventariseerd welke vormen van REPURPOSE er bestaan en welke ontwerp- en business-strategieën hieraan gekoppeld zijn,’ vertelt Marco van Hees, docent-onderzoeker bij de HvA. ‘Samen met studenten en projectpartners hebben we ook case-studies gedaan en gekeken naar welke aspecten REPURPOSE uitdagend of juist interessant maken.’

Recontextualise

REPURPOSE blijkt grofweg in drie vormen voor te komen. De onderzoekers doopten ze tot Recontextualise, Reshape en Reprocess.

‘Bij Recontextualise worden producten of materialen gebruikt in een nieuwe gebruikscontext en/of door een andere doelgroep. Aan het product zelf verandert niet zoveel,’ legt Van Hees uit. Mooie voorbeelden zijn te vinden rond de Johan Cruijff Arena, waar oude stadionstoeltjes zijn herontworpen tot design-interieur en voormalige EV-autoaccu’s worden hergebruikt in de noodvoorziening van stadionverlichting.

Reshape

Bij Reshape worden delen van een product of materiaal gebruikt voor een nieuw product met een nieuwe functie. ‘Voorbeelden zijn de Freitag-tassen die gemaakt zijn van afgedankt vrachtwagenzeil, autogordels en fietsbanden, en de ‘dienstblaadjes’ van Verdraaid Goed, gemaakt van voormalige NS-dienstregelingsborden,’ illustreert Van Hees.

Bij Reshape gaat de waarde vaak zelfs omhoog. ‘Denk bijvoorbeeld aan een eerder gebruikt product dat een persoonlijke beleving, identiteit of emotie oproept. Zo zijn de tafels van PlanQ gemaakt van gymzaalvloeren waar kopers vroeger zelf nog op gesport hebben, en heeft TOTT Design bankjes gemaakt van houten iconische roltrappen in Rotterdam.’ Het kan ook een product zijn dat nog mooier of erg functioneel wordt toegepast. ‘Voorbeelden zijn interieurverlichting en wandrekken die gemaakt zijn van oud hekwerk,’ aldus Van Hees.

Reprocess

Bij Reprocess dient het oude materiaal als basis voor nieuwe producten, waarbij de oorsprong van het materiaal herkenbaar blijft. Een voorbeeld is het gebruik van oude textielresten voor de productie van biocomposieten. Van deze biocomposieten worden vervolgens stoelen en wandpanelen gemaakt waarin de textielresten zichtbaar en voelbaar zijn. De HvA experimenteerde hier al mee in het project RECURF (2015-2017).

Inspiratie en houvast

De uitkomsten van het project bieden partijen die met REPURPOSE aan de slag willen houvast. ‘Er ligt een boek vol mooie voorbeelden dat kan worden gebruikt als inspiratiegids voor een breed publiek en als leidraad voor ontwerpers, business-developers en ondernemers. We laten zien hoe je kunt omgaan met de variatie in beschikbaarheid, kwaliteit en kwantiteit van reststromen en hoe je nieuwe business kunt genereren,’ aldus Oskam.

Afstudeeropdracht en stage

Alleen al via het Innovatielab-project van HvA Technische Bedrijfskunde - ‘Creating Circular Business’ - zijn jaarlijks circa 60 studenten en tien externe bedrijven betrokken geweest bij REPURPOSE. Voor een aantal van hen kreeg dit een mooi vervolg in de vorm van een stage of afstudeeropdracht.

Bij de ontwerpvraagstukken waren studenten betrokken van de opleiding Industrieel Ontwerp, Interaction Design, verschillende minors en de TU Delft. Behalve een dankbare casus voor onderwijsprojecten levert het onderzoek mooie inzichten op dat via lesmateriaal, gastcolleges of opdrachten is gedeeld. Zo hebben vierdejaarsstudenten Sustainable Business Development een zoekopdracht uitgevoerd naar voorbeelden van repurposing business-modellen.

Ontdekkingsreis

Oskam en Van Hees zien de afsluiting van REPURPOSE als het begin van een spannende ontdekkingsreis. ‘De meerwaarde van REPURPOSE is duidelijk, maar onderweg naar toepassing op grote schaal hebben we met zijn allen nog wel wat uitdagingen te overwinnen,’ zegt Oskam. ‘Bedrijven moeten met andere partijen in de keten gaan samenwerken en hun bedrijfsprocessen anders inrichten. Daarnaast krijgen ze te maken met materialen die variëren in kwaliteit en kwantiteit. Hoe kunnen ze daar op een slimme manier mee omgaan?’

Vervolgonderzoek

Vervolgonderzoek is dan ook onderweg. ‘Begin dit jaar zijn we samen met twee projectpartners het KIEM GoCI-project REPURPOSE, van waardeloos naar waardevol, gestart. Daarin kijken we naar een aanpak voor REPURPOSE-driven design,’ vertelt Oskam. ‘En in het project Urban Upcycling willen we samen met bedrijven en universiteiten onderzoeken hoe je vanuit lokale business-ecosystemen in Nederland en elders in de Europese Unie bestaande kansrijke initiatieven kunt opschalen en ontwikkelen tot business-modellen met impact.’

CIRCOLLAB

Daarnaast is er het initiatief CIRCOLLAB, waarin de HvA samen met zo’n 35 partners in de Metropoolregio Amsterdam onderzoek rond circulaire innovatie gaat programmeren, opzetten en uitvoeren. ‘REPURPOSE gaat hier zeker deel van uitmaken.’

Partners

REPURPOSE was een samenwerking tussen kennisinstellingen (HvA – lectoraat Circulair Ontwerpen & Ondernemen - en TU Delft), ontwerpers (Cartoni, Studio Hamerhaai, Tolhuijs Design en VerdraaidGoed), productbedrijven (Ahrend, Bugaboo, Springtime en Fiction Factory) en inzamelaars van reststromen (Groencollect, Renewi). Voor de overdracht van kennis werkt de HvA samen met netwerkorganisaties (FME) en platforms (CIRCO, Amsterdam Made).