Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding

‘Het is een fascinerende reis die je zeker niet wilt missen'

Huub Oattes blik terug op zijn promotie(traject)

21 apr 2021 17:00

Op woensdag 14 april promoveerde Huub Oattes, hoofddocent geschiedenis, op zijn proefschrift ‘Teaching History in Bilingual Education. Perceptions, classroom practice and learning outcomes'. Vanwege de coronamaatregelen werd de verdediging volledig online gevoerd vanaf het Kohnstammhuis. De plechtigheid was ook voor geïnteresseerden online te volgen. Huub blikt terug op de verdediging en zijn promotietraject.

Allereerst, waarom is Huub eigenlijk gaan promoveren? Huub: ‘Ik sta sinds 1975 voor de klas, eerst basisonderwijs en voortgezet onderwijs en nu hoger onderwijs. En in die rol ben je vooral uitvoerder.
Er is weinig tijd om te reflecteren, te discussiëren laat staan te studeren. Ik had de behoefte om aan het einde van mijn onderwijstijd nu boven de klas te hangen en op afstand te nauwkeurig te bekijken en te analyseren hoe het onderwijs werd vormgegeven.
Kon ik mogelijk het onderwijs nog dienen met aanbevelingen naar aanleiding van mijn onderzoek?'

‘Door mijn onderzoek had ik mijn studenten meer te bieden’

Huub vervolgt: ‘Misschien dat toch ook de behoefte om professioneel gezien wat na te laten, een rol speelde. In de ruim zes jaar dat ik met mijn onderzoek bezig ben geweest heb ik zelf natuurlijk veel geleerd over allerlei aspecten van onderzoek doen. Hiermee had ik vervolgens mijn studenten bij zowel vakdidactiek als bij onderzoeksvaardigheden meer te bieden.’

Huub Oattes

‘Wel fijn dat deze digitale mogelijkheid er is’

Vanwege de coronamaatregelen hield Huub de verdediging in het Kohnstammhuis en was de plechtigheid volledig online te volgen. Huub geeft aan dat online promoveren niet ideaal is: ‘Want wie is niet beeldscherm-moe? En wat is er fijner dan een zaal vol familie, vrienden en collega's om je heen? Maar anderzijds, stel dat deze digitale mogelijkheid nog niet had bestaan. Dan had je als promovendus moeten afwachten wanneer het sein veilig werd gegeven. En zoals iedereen ervaart gaat dat verduveld langzaam. Dan had het misschien nog wel een jaar geduurd voordat de verdediging gevoerd kon worden’.

‘Voor mijn gevoel waren we nog lang niet uitgesproken’

Wat Huub betreft had de plechtigheid wel langer kunnen duren: ‘De leden van de promotiecommissie waren vooral geïnteresseerd om een gesprek te voeren over mijn onderzoek. Ze boden daartoe de nodige ruimte met inhoudelijke vragen. Voor mijn gevoel waren we nog lang niet uitgesproken toen het 'Hora est' klonk.’
Over de werkrelatie met zijn promotoren is Huub zeer te spreken: ‘Het was heel bijzonder dat mijn promotoren (Ron Oostdam, Rick de Graaff, Ruben Fukkink en Arie Wilschut) speciaal naar Amsterdam waren afgereisd om mij te ondersteunen bij mijn afsluitende optreden. Dat zegt iets over de (werk)relatie die we in die jaren hebben opgebouwd.’

Rick de Graaff en Huub Oattes

Vlnr Arie Wilschut, Ruben Fukkink, Huub Oattes en Ron Oostdam

Een warme en positieve sfeer

Na afloop ervoer Huub een warme, positieve sfeer: ‘Na afloop was er een zeer bescheiden receptieachtige bijeenkomst waarin er aardige dingen werden gezegd en cadeaus werden uitgedeeld. Het was erg prettig om gedragen te worden door de warme, positieve sfeer die de aanwezigen creëerden.
Als ik de verdediging vanaf mijn eigen zolderkamer had gevoerd, had het promoveren een kille afloop gekend. Maar nu...heel goed dat Ron (Oostdam red.) aandrong om naar de HvA te komen om dit proces samen door te maken.’

Eenmaal thuis gingen de felicitaties door. Huub: ‘Na de 'receptie' en een gecaterde maaltijd bij mijn kleinzoon James, werden we thuis verrast door een tiental prachtige boeketten, brieven, pakjes.
En dan zwijg ik nog over alle telefoontjes en appjes. Een warm bad van belangstelling en betrokkenheid: het hield niet op.’

Stevige klus

Huub kijkt wel terug op een stevige klus: ‘Werken aan een promotieonderzoek is een klus, die afhankelijk van je persoonlijke omstandigheden, een stevige druk op je legt. Ik kon er slecht afstand van doen, ook op momenten dat dat wel zou moeten. Zeker de laatste jaren zat de druk als een aapje op mijn schouder en bracht ik steeds meer tijd door op mijn zolderkamer. Ik bloei juist op in gezelschap, in samenwerken en in persoonlijke contacten, maar het werken aan het proefschrift vereist veel solo-arbeid.’

Tip voor toekomstige promovendi

Tot slot heeft Huub nog een tip voor toekomstige promovendi: ‘Hoe interessant ook, en hoe behulpzaam de HvA ook is qua facilitering en begeleiding, het blijft een stevige taak waar je minimaal vijf jaar mee bezig zult zijn. Oriënteer je dus goed, spreek met mede-promovendi en gepromoveerden, vorm je een beeld… en zeg dan 'ja, ik wil'. Want het is een fascinerende reis die je zeker niet wil missen.’

Beste Huub, weledelzeergeleerde heer Oattes. Wat is dit een mooi moment om je als eerste te mogen feliciteren met het behalen van de doctorsgraad. Dat doe ik uiteraard mede namens je medepromotor Ruben en je twee copromotoren Arie en Rick.

Je hebt een mooi onderzoek uitgevoerd en je mag met recht trots zijn op het prachtig vormgegeven proefschrift dat nu op tafel ligt. Je hebt in een viertal deelstudies onderzoek gedaan naar de wijze waarop het vak Geschiedenis wordt gegeven in het tweetalig onderwijs. Daarbij heb je niet alleen gekeken naar de opvattingen van docenten over het lesgeven in het Engels, maar je hebt ook op grond van observaties kwalitatieve analyses uitgevoerd naar de wijze waarop ze hun lessen verzorgen en vormgeven. Ten slotte heb je onderzocht wat het effect is op de vakinhoudelijke kennis van leerlingen indien er wordt lesgeven in een andere taal. Met je onderzoek heb je voor zowel de wetenschap als de onderwijspraktijk inzichten opgeleverd waarop door anderen kan worden voortgebouwd. Dat alles was niet mogelijk geweest zonder de medewerking van de vele collega’s die het vak Geschiedenis geven op scholen met tweetalig onderwijs. Zij mogen daarom niet onvermeld blijven in deze laudatio en verdienen grote dank voor hun medewerking.

Het was een intensieve reis met soms lastige barrières, maar daarnaast ook met veel hoogtepunten waaronder deze plechtigheid die we met recht mogen bestempelen als een schitterend slottoneel - een apotheose waarin het vele werk, alle leerervaringen en persoonlijke emoties in een keer plaatsmaken voor het gelukzalige gevoel van overwinning dat je jouw ambitie om te promoveren ook daadwerkelijk hebt waargemaakt. En wat kun je terugblikken op een mooie loopbaan. Begonnen als onderwijzer - opgeleid op de toenmalige Pedagogische Academie - door de vader van Ruben. Het moet een voorteken zijn geweest dat je na al die jaren als leraar Geschiedenis en lerarenopleider bij de Hogeschool van Amsterdam uiteindelijk bent gepromoveerd bij de zoon van je eigen oude lerarenopleider.

Het was voor mij als promotor een voorrecht om jouw intensieve reis als promovendus te mogen begeleiden. Ik had bovendien het geluk dat ik daarbij werd bijgestaan door geweldige collega’s die met grote inhoudelijke kennis en persoonlijke kwaliteiten altijd stevig en koersvast naar de eindstreep navigeerden.

Wij hebben de afgelopen jaren intensief met elkaar opgetrokken en zijn een hecht team geworden. Nu dat alles er niet meer is, dringt eigenlijk pas goed het besef door over de waarde en het belang van alles wat we met elkaar hebben doorlopen en meegemaakt. Je weet pas wat je mist als het er niet meer is, wordt wel gezegd. Dat zal voor jou misschien nog een extra dimensie hebben, omdat deze afsluiting van je promotie samenvalt met de afsluiting van je werkzame leven.

Zo’n acht jaar geleden stapte je mijn kamer binnen. Het waren andere tijden. Het kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding had bij lange na nog niet de omvang qua onderzoeksprojecten, medewerkers en promovendi dan heden ten dage. Er was nog maar zeer beperkt ruimte om promoties te faciliteren en om voor de beschikbare plaatsen in aanmerking te komen was er een strenge selectie- en beoordelingsprocedure vanuit de centrale onderzoeksraad van de hogeschool. In een eerste beoordelingsronde werd jouw voorstel helaas niet geprioriteerd en het getuigt van groot doorzettingsvermogen dat je toen intensief aan het werk bent gegaan om je voorstel inhoudelijk helemaal om te gooien, aan te passen en te herschrijven. Die eerste barrière heb je toen met veel inzet en vastberadenheid geslecht, twee belangrijke persoonskenmerken voor een promovendus. Je aangepaste voorstel werd goedgekeurd en je ging vol gas aan de slag met grote steun van je opleidingsmanager Frits Rovers en je naaste collega en lector Arie Wilschut als copromotor.

De eerste stappen op het vlak van de wetenschap waren best lastig. Je moest je niet alleen verdiepen in kennis over onderzoeksdesigns, vragenlijsten en steekproeven, maar vooral ook in het werken met databestanden en het uitvoeren van statistische analyses. De inhoud van het vak Geschiedenis leek opeens ontzettend ver weg en dat was behoorlijk schrikken. En op het moment dat je goed grip had gekregen op alle cijfertjes, kwam direct de volgende onderdompeling in alle kracht op je af: het rapporteren van je bevindingen in de vorm van een wetenschappelijk artikel. Niet alleen moesten al die cijfertjes in overzichtelijke tabellen worden geplaatst maar alles moest ook nog eens helder, scherp en vooral beknopt opgeschreven worden. Je kwam regelmatig met enigszins opgelopen bloeddruk mijn kamer binnen met stukken tekst en zocht dan bovenal bevestiging of alles wel goed op papier stond en je alle belangrijke commentaarpunten adequaat had verwerkt.

Ook de beperkte toegestane lengte van een wetenschappelijk artikel speelde je in het begin parten. Er lag veel informatie op tafel en het was soms lastig om te selecteren wat er wel en niet moest worden meegenomen in je eerste artikel. Conceptversies hadden soms probleemloos lengtes van de omvang van een stevige masterscriptie. Maar uiteindelijk werd de teerling geworpen. Alleen bleek dat eerder een nieuw begin dan een einde, want toen was het tijd kennis te maken met de procedure van de kritische reviewers. Dacht je er te zijn met die begeleiders die al het nodige commentaar hadden gegeven en je tekst behoorlijk hadden verminkt qua lengte - komen er nog een paar van die vervelende reviewers uit de hoge hoed die de pret bederven met weer nieuwe aandachts- en kritiekpunten.

Je geduld werd danig op de proef gesteld, maar je geweldige doorzettingsvermogen, je nauwkeurige werkwijze en je grote de ambitie om de klus zo goed en perfect mogelijk te klaren, zorgden ervoor dat je doorwerkte aan het verbeteren en aanscherpen van je artikel. Dat deed je ogenschijnlijk rustig en onverstoorbaar, maar alle collega-promovendi wisten wel beter, want na elk overleg met ons ging je vervolgens behoorlijk oververhit stevig stoom afblazen in de promovendikamer waar je gelukkig altijd liefdevol werd opgevangen met een stroopwafel als schamele troost

Toen het eerste artikel eindelijk was gepubliceerd, brak de Schotse hooglander in jou pas goed los en had je de smaak te pakken en ging je gestaag verder met de afzonderlijke vervolgstudies. En dat was niet eenvoudig, want je had ook de nodige coördinatie- en onderwijstaken als lerarenopleider. Het is knap hoe je tussen al het geweld van die opleidingsklussen door, ook altijd weer tijd wist vrij te maken voor je onderzoek. Daarbij was je in staat zeer flexibel te schakelen tussen de twee werelden van opleiden en onderzoek. Maar bij het uitvoeren van de verschillende deelonderzoeken van je promotie viel je dat toch een stuk zwaarder. Je wilde elke deelstudie eigenlijk eerst helemaal afronden en het liefst ook gepubliceerd krijgen voordat de trein weer verder kon. Eerst moest alles perfect zijn afgewerkt en afgehandeld - vooral ook die kritische opmerkingen en commentaren van reviewers - en dan pas kon je het helemaal van je afzetten.

Je drang naar perfectie heeft je naast de facilitering vanuit het kenniscentrum ook heel wat eigen vrije tijd gekost qua werkplanning. Regelmatig kregen wij op de meest onmogelijke tijdstippen laat in de avond of de weekenden nog mails met stukken tekst en de ons inmiddels bekende vraag of alles wel goed op papier stond en je alle belangrijke commentaarpunten adequaat had verwerkt. Maar de persoonskenmerken die jou zo typeren - doorzettingsvermogen, inzet en vastberadenheid - hebben ervoor gezorgd dat je de eindstreep glansrijk hebt bereikt. Drie hoofdstukken zijn inmiddels gepubliceerd in toonaangevende internationale ‘peer reviewed’ tijdschriften en je vierde hoofdstuk is in de revisiefase en publicatie ligt in het verschiet. Een geweldig resultaat.

Beste Huub - je hebt erg opgezien tegen deze plechtigheid, maar alles is uiteindelijk goed gekomen. Geen strenge commentaren meer van je begeleiders, geen discussies meer over opmerkingen van kritische reviewers, geen gedoe meer over laatste correcties in je proefschrift die eigenlijk niet waren toegestaan, geen oplopende bloeddruk meer, geen momenten meer van vertwijfeling aan eigen kunnen.

Het einde van dit lange en intensieve traject is voor jou ook echt een nieuw begin als pensionado – je bent straks een weledelzeergeleerde Schotse heer in ruste. Tijd om alle aandacht te richten op je eigen gezin en je rol als opa voor kleinkind James met verve in te kleuren. Maar pas op, want je weet: kinderen spreken de waarheid, zijn kritisch en nemen geen blad voor de mond. Het zijn net reviewers. Je dacht misschien verlost te zijn van al die begeleiders met hun kritische geluiden, maar misschien denk je nog eens met weemoed aan ons terug na een lange en intensieve ‘oppas’ en ‘opa’ dag.

Beste Huub, weledelzeergeleerde doctor Oattes - je familie en vrienden hebben naast je gestaan tijdens je promotietijd en zij hebben op de achtergrond een belangrijke en betekenisvolle bijdrage geleverd aan de realisatie van je proefschrift. Arie, Rick, Ruben en ik willen daarom op deze bijzondere dag natuurlijk ook je vrouw Astrid, je zoon Jolyon, schoondochter Wendy en kleinkind James van harte feliciteren. Papa of opa hoeft niet meer zo vaak achter zijn laptop te kruipen en heeft weer alle tijd van de wereld om leuke dingen met jullie te gaan doen. Geniet daarom samen met volle teugen van deze mooie afsluiting!