Kenniscentrum faculteit Digitale Media & Creatieve Industrie

Onderzoekers kijken met eyetracking hoe mensen hoogbouw beleven

Onderzoek 'Sensing Streetscapes' genomineerd voor RAAK-Award

18 nov 2021 13:10 | Faculteit Digitale Media en Creatieve Industrie

Steden worden de komende jaren voller en hoger. Nederland wil namelijk zo’n 1 miljoen woningen bijbouwen in 10 jaar, en die komen vooral in de stad, naast bestaande woningbouw. Maar hoe blijft zo’n stad met meer hoogbouw prettig voor mensen om te leven? Onderzoekers van de Hogeschool van Amsterdam (HvA) maken voor het eerst meetbaar hoe mensen hun woonomgeving, ook onbewust, beleven. Zij gebruiken onder meer eyetracking en Artificial Intelligence om meer zicht te krijgen op dit proces.

HvA-onderzoekers proberen voor het eerst grip te krijgen op de manier waarop mensen een dichtbebouwde stad met meer kleine woningen en hogere woontorens ervaren, zowel bewust als onbewust. Uit internationaal onderzoek blijkt namelijk dat zo’n dichtbebouwde stad, met meer hoogbouw, onder meer kan leiden tot gezondheidsklachten bij bewoners.

In het project Sensing Streetscapes werken lectoren Frank Suurenbroek en Gideon Spanjar aan dit vraagstuk, samen met lector Nanda Piersma en een onderzoeksteam.

Straatbeeld beïnvloedt ons

Architectuur en straatruimte beïnvloeden ons gemoed en onze gezondheid veelal onbewust, zegt lector Bouwtransformatie Frank Suurenbroek. “We scannen voortdurend onze omgeving; dit is een automatisch proces, vergelijkbaar met lopen. We verwerken die informatie en passen ons gedrag aan.”

Dat hoogbouw via dit, deels onbewuste, proces een negatieve invloed kan hebben, brengt een uitdaging met zich mee voor gemeenten, stedenbouwers en architecten. Want Nederland gaat de komende jaren juist de hoogte in; er ontstaan woonmilieus die we hier nog niet kennen, vooral in de stad.

Oplossingen ingezet

Om ervoor te zorgen dat mensen zich toch prettig voelen in een omgeving met veel gebouwen en woningen, wordt steeds vaker teruggegrepen op beproefde ‘ontwerpoplossingen’ uit de klassieke stedenbouw: veel variatie op ooghoogte (de zogenaamde ‘menselijke maat’): gevels met ‘warme' materialen als baksteen, groen; en juist géén betonnen massa of grote parkeerplaatsen op de begane grond, of lange huizenblokken.

Eyetrackers

De vraag is alleen of deze oplossingen ook werken in nieuwe omgevingen. Om te meten hoe mensen een ‘verdichte’ stad met hoogbouw ervaren, en hoe zij reageren op oplossingen in het straatbeeld, zetten de onderzoekers eyetracking in. Dit is een methode uit de ‘neuroarchitecteur’; een relatief nieuw vakgebied, waarin inzichten uit de neuroscience, omgevingspsychologie en ruimtelijk ontwerp samenkomen. De eyetracker volgt 30 keer per seconde waar de gebruiker naar kijkt, hoe lang en in welke volgorde. Daaruit kan onder meer worden afgeleid wat iemands aandacht trekt, en wat juist afstoot.

De onderzoekers hebben deze methode in labsetting en in veldtests ingezet. Door de resultaten van de verschillende proefpersonen samen te voegen, worden oogpatronen zichtbaar.

Menselijke activiteit

Deze proeven wijzen erop dat zo’n begane grond met veel variatie goed werkt. Ook zien de onderzoekers dat mensen de omgeving scannen op menselijke activiteit; van balkons, portieken, entrees tot fietsenrekken en auto’s. Ook spelen de materialen van gebouwen een rol.

Nieuwe AI-tool met voorbeelden uit EU en VS

Voor gemeenten en ontwerpers is het daarnaast wenselijk om wereldwijd passende voorbeelden te vinden van geslaagde straatruimtes met hoogbouw. Daarom hebben de onderzoekers ook een AI-tool ontwikkeld, samen met studenten van de minor Data Science, waarmee ruim 1 miljoen stedelijke locaties in Europa en Noord-Amerika gevonden worden. Het resultaat is een digitale kaart, die op basis van open data werkt (OpenStreetMaps). Gebruikers kunnen selecteren op verschillende criteria, zoals hoogbouw, dichtheid, groen en voorzieningen; en zo ook onbekende plekken vinden en vergelijken- van Oslo tot Stockholm of Vancouver.

Toekomst aanraken

“Een belangrijke stap is dat we nog meer grip krijgen op hoe de straatruimte wel of niet bijdraagt aan een aangename leefomgeving,” zegt Suurenbroek. “Nieuwbouw staat er straks voor 30, 40 jaar, en heeft daardoor een enorme impact op de levens van inwoners. Als je iets bouwt, is dat de meest tastbare manier om de toekomst aan te raken.”

Het onderzoeksproject Sensing Streetscapes is genomineerd voor de RAAK-award 2021 , de prijs voor het beste praktijkgerichte onderzoek van Nederland, die op 25 oktober wordt uitgereikt. Het publiek kan nog stemmen voor de publieksprijs!

Kijk voor een overzicht van de wetenschappelijke publicaties uit Sensing Streetscapes op: https://sensingstreetscapes.com/publications/

Straatruimte wordt belangrijker in dichtbevolkte stad

De onderzoekers kijken naar de straatruimte (van wand tot wand), die wordt simpelweg belangrijker omdat mensen publieke ruimtes meer gaan gebruiken (want kleiner behuisd). Nog een ontwikkeling: er komt meer nieuwbouw op perifere plekken, die nog niet helemaal bij de stad horen als woonwijk.

Straatruimtes ontwerpend onderzocht

Met het meten van beleving ben je er nog niet. Iedere bouwlocatie is immers uniek. En als we iets gaan bouwen dat nog niet veel in Nederland bestaat zijn voorbeelden uit het buitenland waardevol. Daarom hebben de onderzoekers ook twaalf straatruimtes in Vancouver, Manchester, Toronto, Londen, Oslo en Amsterdam (Zuidas) ontwerpend onderzocht. “Door deze plekken heel systematisch te analyseren ontdekte ons team de grote variëteit – en daarmee keuzes! – die er zijn om in hoge dichtheden een goede woonomgeving te maken. Ontwerpers en opdrachtgevers zijn altijd opzoek naar gebouwde voorbeelden, maar dat is nog een behoorlijke klus.” De ontworpen AI-tool vergemakkelijkt dit zoekproces.