Lector Geert Lovink blogt met Oekraïense collega’s over oorlog

28 mrt 2022 15:50

Velen van ons kijken al wekenlang naar de huiveringwekkende oorlogsbeelden uit Oekraïne; sommigen stellen hun huis open voor vluchtelingen of helpen bij het inzamelen van hulpgoederen. Ondertussen draait Geert Lovink, lector Netwerkcultuur, mediatheoreticus en internetcriticus (en sinds december ook UvA-hoogleraar Kunst en Netwerkcultuur) overuren.

Blogs over en vanuit Oekraïne

Die drukte heeft veel met de oorlog in Oekraïne te maken. Met zijn lectoraat doet Lovink onderzoek naar (online) media. Dat is geen academisch onderonsje; hij werkt in onderzoeksnetwerken interdisciplinair samen met kunstenaars, activisten, programmeurs en ontwerpers. Onderdeel van zijn website (klik op Ukraine): een serie blogs van een al even gemêleerde groep auteurs. Kateryna Polevianenko, een product designer uit Lviv, schrijft bijvoorbeeld: “March 4th, day 9 of this shit.” Onder de titel ‘My digital armpits stink’ vertelt zij hoe ze haar nieuwsfeed eens flink opschoont. Of een update van ‘Anonymous’ uit Rusland: “We can get any Ukrainian channels and opposition channels with political discussions. They are available thanks to VPN.” De auteur met de meeste bijdragen heet Svitlana Matviyenko; een universitair docent die (al voor de invasie) vanuit Canada terugging naar haar ouders in Oekraïne. Zij heeft veel expertise op het gebied van informatie- en cyberoorlogen en doet in dagboekvorm verslag van de gebeurtenissen. Ze vertelt hoe bijvoorbeeld een luchtalarm voelt en strijdt tegen desinformatie.

Collega’s in Oekraïne en Rusland

Waarom publiceert Geert Lovink deze berichten? “Dat heeft te maken met de nauwe samenwerking die ik al had met collega’s in Oekraïne en Rusland.” In 2019 publiceerde een uitgever in Moskou de Russische versie van Geert Lovinks Critical Internet Theory. “Ik heb toen een boektournee gedaan en op uitnodiging van Svitlana een conferentie in Kyiv bijgewoond. Toen was de oorlog al heel dichtbij.” Logisch dus dat Lovink na de Russische invasie in februari contact opnam met zijn collega’s. “Svitlana vertelde mij dat ze een dagboek schreef, dus toen spraken we af dat we samen zouden werken aan de publicatie ervan.” Makkelijk is het niet, om dit soort posts te verzamelen. “Ik moet mensen stimuleren om midden in deze oorlog te schrijven, soms letterlijk vanuit de schuilkelder. We ondersteunen hen met native speaking copy editors vanuit de hele wereld. We vormen een echt netwerk.”

Een stem geven

Hoeveel mensen bereikt Lovink met de blogs? En wie zijn dat? Irrelevante vraag, vindt hij. “Het bereik interesseert me niet; we laten ons niet leiden door statistiek, hebben we nooit gedaan. We willen de mensen die daar in de oorlog zitten een stem geven. Als iemand vanuit Oekraïne of een vluchteling bij ons een blog kan publiceren dan is het goed, zelfs al zou maar één persoon het lezen.”

Foto: Bob Bronshoff

Subjectieve informatie

De mediagenieke Zelenski, toegang tot informatie, fake news, geruchten… Allemaal factoren die van invloed zijn op het verloop en de perceptie van de oorlog. Hoe weet Lovink wat waar is? Wordt hijzelf niet ook gemanipuleerd? “Je moet werken met mensen die je vertrouwt. Het klinkt misschien raar, maar ik adviseer iedereen die zo’n platform biedt om subjectief te blijven. Ooggetuigenverslagen en persoonlijke verhalen plaatsen. Wat heb jij gezien, wat heb jij gehoord?”

Digitale infrastructuur

Een werkende internetverbinding is daarbij natuurlijk cruciaal, ook omdat televisiezenders grote delen van Oekraïne niet meer bereiken. Opvallend: daar waar de oorlog woedt, worden de internetverbindingen vaak beter. Ook die infrastructuur heeft de aandacht van Lovink. “Wekelijks komen we met een groeiend aantal mensen vanuit de HvA, UvA en de Amsterdamse tech-wereld bij elkaar in De Waag voor een informeel ‘Tech meets tactical media’ overleg. Daaraan doet naast kunstenaars en internettechneuten ook Free Press Unlimited mee, dat zich inzet voor wereldwijde persvrijheid. Journalisten hebben technische ondersteuning nodig. Voor miljoenen mensen die nu overal en nergens zitten is internet vitaal. Als kabels worden geraakt, of als Rusland opeens grote militaire vooruitgang boekt, dan zullen – met hulp van buiten – routers en andere apparatuur voor internetproviders zo snel mogelijk weer voor een werkend internet moeten zorgen.”

Vluchtelingen

Ondertussen is de uitwisseling lang niet alleen digitaal. “Een van de bloggers is een inmiddels gevluchte journalist. Zij komt binnenkort naar Amsterdam om met onderzoekers mee te werken aan een grote datasprint, waarbij we onder meer Russische propaganda op Telegramkanalen inventariseren en analyseren. Zij zal dus ergens moeten verblijven. Dat is iets dat we ons moeten realiseren: Nederland zal flink moeten opschalen in het aantal mensen dat we gaan opvangen, richting 100.000 Oekraïners.” Dat betekent ook iets voor de Hogeschool van Amsterdam, legt Geert Lovink uit. “Het gaat niet alleen om moeders met kleine kinderen; er komen ook studenten, onderzoekers, docenten. Mensen die tot voor kort hetzelfde deden als wij en op een vergelijkbare manier in het leven staan, en die plotseling in een heel grote oorlog zitten. Wat doet dat met je? Tegelijkertijd is de ene vluchteling de andere niet. Ik sprak twee vluchtelingen, de ene uit het al jaren door Russische separatisten gecontroleerde Donbas en de ander uit Kyiv. Die hebben een compleet verschillende kijk op het conflict, maar het zijn allebei mensen van vlees en bloed die hier onderdak zoeken.”

Toekomstscenario’s

Een blik op de toekomst van Oekraïne is lastig. Op dit moment (eind maart 2022) is het moeilijk te voorspellen hoe en wanneer de oorlog zal eindigen. Een ding is zeker: wie denkt dat de vluchtelingen komende zomer weer naar huis kunnen, is naïef. Lovink: “Als je je wilt voorstellen hoe Oekraïne er dan uit ziet, dan moet je extrapoleren vanuit de Russische rol in Syrië. Alles is kapot, huizen zijn in puin, voorzieningen zijn er niet meer en families zijn uit elkaar gescheurd. Mensen kunnen voorlopig niet terug want er is niets om naar terug te gaan.” En het medialandschap? Dat is helaas eenvoudiger te voorspellen. “Daarvoor kun je naar China kijken. Rusland werkt aan een variant van de Chinese firewall, die niet alleen de Russische bevolking volledig zal afsluiten van het internet maar ook, als Oekraïne wordt opgedeeld, de door Rusland ingelijfde Oekraïense gebieden.” Allemaal bestaansredenen voor de Amsterdamse netwerksite met de blogs waar de Oekraïense stemmen klinken.

Je vindt de blogs op networkcultures.org > Ukraine.