Onderzoek Risicomijding Zaanstad

Naar aanleiding van het Cultuuronderzoek Zaanstad (2014) is behoefte ontstaan aan een verdiepend onderzoek naar risicomijding in de gemeente Zaanstad. Het gaat daarbij zowel om de vraag in hoeverre risicomijding in (onderdelen van) de gemeente Zaanstad aanwezig is, als om de vraag hoe deze tot stand komt. Aangezien de ambtelijke organisatie functioneert in een politiek-bestuurlijke omgeving is deze nadrukkelijk betrokken in het onderzoek.

Voor het onderzoek zijn in totaal 19 interviews afgenomen bij drie casussen, namelijk de casus Wijkmanagers (5), de casus Zelfbouw (7) en de casus Zaanpanel (6). Vooral binnen de casus Zaanpanel werd risicomijding aangetroffen.
Uit het onderzoek blijkt dat binnen de gemeente Zaanstad een aantal condities aanwezig is die gezamenlijk leiden tot risicomijding bij medewerkers van de ambtelijke organisatie.

De eerste conditie is de krappe meerderheid van een zetel van de coalitie in de raad. Hierdoor moeten collegeleden goed oppassen om te voorkomen dat hun voorstel sneuvelt in de raad. De tweede conditie is de zeer kritische bejegening van wethouders en ambtenaren door enkele raadsleden (naming and blaming). Tezamen zorgen deze condities ervoor dat collegeleden defensief kunnen reageren in situaties die politiek gevoelig liggen of waarvan politieke gevoeligheid vermoed wordt. De naming and blaming van de raadsleden en de defensieve reactie van de collegeleden dragen samen bij aan een risicomijdende houding bij de betrokken ambtenaren en collegeleden. Er is, vooral binnen de organisatieonderdelen die zich bewegen in het fysieke domein, een cultuur ontstaan waarin medewerkers erop beducht zijn verantwoordelijk te zullen worden gehouden voor een fout die door de gemeente is gemaakt.

Deze cultuur, die tot risicomijding leidt, is al een tijd gaande en heeft hierdoor tot een manier van denken en doen geleid die zich in de organisatie heeft genesteld. De risicomijding uit zich onder meer in het helemaal van begin tot eind toetsen en dubbelchecken van beleid en tot een incident-gerichte oriëntatie op het intern proces. De hierbij betrokken ambtenaren zien hun handelen overigens niet altijd als risicomijding maar eerder als in de situatie gepast gedrag.
Deze risicomijding heeft gevolgen voor de verdere ontwikkeling van de gemeente Zaanstad. Gemeenten zitten op dit moment in een transitiefase. Het is de bedoeling dat zij meer taken samen met of door burgers en het bedrijfsleven (laten) uitvoeren. Hiervoor is het lerend vermogen van de organisatie en een externe oriëntatie van groot belang. Juist deze twee waarden komen door risicomijding en een oriëntatie op het interne proces onder druk te staan.
In de aanbevelingen worden oplossingsrichtingen aangedragen om beter met de condities die tot risicomijding leiden om te gaan. Er wordt onder meer aangeraden om het gesprek over de onderlinge verhoudingen en de wijze van bejegening met elkaar aan te gaan. Het is hierbij van belang om te proberen te begrijpen waarom er op een bepaalde manier gehandeld wordt. Een andere aanbeveling is om het gesprek te richten op een gezamenlijk doel van de gemeente Zaanstad zoals de externe oriëntatie van de gemeente of het doel om een lerende organisatie te zijn.